Hoogsensitieve personen zijn licht autistisch. Dit misverstand doet al lange tijd de ronde. HSP- en WENDY Expert Esther Bergsma legt uit wat hoogsensitiviteit precies is, waarin het verschilt van autisme en rekent af met de bestaande misverstanden.

Hoogsensitiviteit is een eigenschap die ongeveer één op de vijf mensen heeft. De werking van het brein is anders dan bij niet-hoogsensitieve mensen. Hoogsensitieve personen (HSP) merken meer informatie in hun omgeving op en verwerken dat diepgaand. Ze zijn bijvoorbeeld gevoelig voor fysieke prikkels zoals geluid, licht en geur. En hebben vaak een gevoelige huid waardoor ze kledingmerkjes of strakke kleding erg vervelend vinden.

Gevoeligheid voor prikkels

Hier ontstaat het eerste misverstand. Veel mensen zien hoogsensitiviteit uitsluitend als gevoeligheid voor prikkels. En daar hebben mensen met autisme ook vaak last van. De gevoeligheid voor geluiden bijvoorbeeld komt bij beide groepen vaak voor. Inclusief het overprikkeld raken door te veel stimuli. Heel logisch dat je dan kunt concluderen dat autisme (ASS) en hoogsensitiviteit op elkaar lijken.

Prikkels

Maar het klopt niet. In de eerste plaats is dit een zeer beperkte visie op hoogsensitiviteit. Verderop meer hierover. Overigens ook op autisme. In de tweede plaats is het goed om te weten dat mensen met autisme vaker een ondergevoeligheid hebben voor fysieke prikkels. Ze merken sommige signalen juist minder snel op; bijvoorbeeld of ze pijn hebben.

Emotionele prikkels

Hoogsensitieve mensen kenmerken zich bij uitstek door de gevoeligheid voor emotionele prikkels. Ze zijn goed in staat aan te voelen hoe het met de ander gaat. Dit komt door sterker geactiveerde spiegelneuronen. Dat zijn neuronen die spiegelen wat er in het brein van de ander gebeurt. Gevoeligheid voor prikkels betekent voor HSP dus zowel de fysieke als de emotionele stimuli.

Diepgaande verwerking

De kern van hoogsensitiviteit, zo blijkt uit nieuwe (brein)onderzoeken, is echter diepgaande verwerking van informatie. Hoogsensitieve mensen schakelen meer hersengebieden in als zij een situatie verwerken en vooral gebieden die verbanden leggen tussen verschillende soorten informatie en gebieden die gericht zijn op de sociale groep.

Ontwikkelingsstoornis

Die kern geeft beter zicht op het verschil tussen hoogsensitiviteit en autisme. Autisme is namelijk een ontwikkelingsstoornis. Bij ongeveer 1% van de mensen komt dit voor, hoewel in Nederland de cijfers wat hoger liggen. Hoogsensitiviteit is een eigenschap die bij ongeveer 20% van de mensen voorkomt.

Overeenkomsten

Als we alleen naar het gedrag kijken van mensen en kinderen met ASS en hoogsensitieve mensen en kinderen dan zien we best veel overeenkomsten. Naast de gevoeligheid voor fysieke prikkels, hebben beide ook vaak moeite met veranderingen of plotselinge veranderingen, kunnen ze woedeaanvallen krijgen om ogenschijnlijk niets en komen bij beide problemen in sociale contacten voor.

Kijk naar oorzaak van gedrag

Gedrag is een slechte graadmeter. Het kan namelijk heel veel verschillende oorzaken hebben. Iemand die boos wordt kan zijn grenzen willen aangeven, kan vooral boos op zichzelf zijn, kan oververmoeid zijn geraakt, het gevoel hebben dat hij faalt of zijn verdriet niet anders kunnen uiten dan in boosheid.

Om duidelijk te krijgen of iemand autisme heeft of hoogsensitief is, biedt gedrag te weinig aanknopingspunten. Daarvoor is het essentieel te kijken naar de achtergronden van het gedrag.

Probleemgebieden autisme

Het gedrag dat iemand met autisme vertoont komt voort uit drie hoofdproblemen die optreden bij autisme, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Dat zijn:

• Centrale coherentie: mensen met ASS vinden het moeilijk details te verbinden met het grote geheel. Ze hebben vaak problemen de samenhang te zien tussen dingen;
• Executieve functies; het plannen en uitvoeren van activiteiten is voor veel mensen met autisme lastig. Ze kunnen zelf de opeenvolging van stappen niet goed overzien, laat staan die goed te plannen;
• Theory of mind; mensen met autisme zijn minder goed in staat zich in te leven in anderen. Theory of mind wil zeggen dat je het perspectief van de ander snapt. Je kunt onderscheid maken tussen emotionele empathie en cognitieve. Bij de eerste voel je wel de emotie van de ander. Dit functioneert bij een deel van de mensen met autisme wel goed. De cognitieve empathie betekent dat je begrijpt dat het perspectief van de ander anders is dan dat van jezelf. Uit wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat dit vermogen verstoord is bij mensen met autisme.

Verschillen met Hoogsensitiviteit

Doordat het hoogsensitieve brein informatie diepgaand verwerkt is de centrale coherentie juist heel goed ontwikkeld bij mensen die hoogsensitief zijn. Daar ligt dus het eerste verschil. Ten tweede is de cognitieve empathie heel sterk. De hersengebieden die daarmee te maken hebben, zijn veel sterker geactiveerd bij HSP, waardoor ze zeer goed in staat zijn aan te voelen hoe de situatie voor de ander is. Lees voor meer informatie over de werking van het ASS en HSP brein dit artikel.

Problemen in sociale contacten

Problemen in sociale contacten die zowel bij mensen met ASS als bij HSP voorkomen, hebben dus vaak een andere oorzaak. Mensen met autisme vinden het moeilijk de non-verbale communicatie te lezen en zich echt te verplaatsen in de ander. Dat verklaart hun problemen in de sociale communicatie en interactie. Hoogsensitieve mensen en kinderen ervaren soms ook een gebrek aan aansluiting. Bij hen komt dat vaak omdat ze heel anders denken en met andere vraagstukken bezig zijn dan hun leeftijdsgenoten. Of omdat ze teveel meebewegen met de ander en de relatie ongelijkwaardig wordt.

Om te kunnen bepalen of iemand hoogsensitief is of autisme heeft is het dus belangrijk verder te kijken dan alleen het gedrag. Een juiste interpretatie is belangrijk om adequate begeleiding te kunnen geven.

Over Esther Bergsma

Esther Bergsma is expert Hoogsensitiviteit, sociaalwetenschappelijk onderzoeker, spreker, trainer en auteur. Zij richtte het online platform Hoogsensitief.NL op voor meer (h)erkenning van deze eigenschap; met honderden blogs, tips, verwijzingen en trainingen. Wil je nog meer over hoogsensitieve kinderen en hun begeleiding weten? Lees dan “Hoogsensitieve kinderen”. Ook “Gelukkig Hoogsensitief” en “Het hoogsensitieve brein” zijn aanraders, of neem een kijkje op dit YouTube kanaal en Instagram-account (@Hoogsensitief.NL).