Veel mensen hebben stress en angst door Corona. De dreiging van ziekte, verlies van dierbaren, geldproblemen, werkloosheid en het bovenop elkaar leven of juist alleen zijn is een bron van stress en angst. Dat zijn nare gevoelens, waar je natuurlijk graag zo snel mogelijk vanaf wilt. WENDY-Expert Lisette Wevers legt uit hoe je stress hanteert.

Ten eerste: het is begrijpelijk dat je stress en angst voelt. Het is een moeilijke, ingrijpende situatie voor ons allemaal. Je mag bang zijn, stress hebben, bezorgd zijn. En ik begrijp dat je je niet zo wilt voelen. Gevoelens laten zich echter helaas niet controleren, maar we kunnen er wel goed mee omgaan. Zodat ze niet met je aan de haal gaan of leiden tot destructief gedrag.

Wat is angst/stress?

Angst en stress zijn een respons van ons autonome zenuwstelsel op een (vermeende) bedreiging. Het gevoel is er vanzelf, als gevolg van iets wat we als bedreiging ervaren. Elke emoties is functioneel en dat geldt ook voor angst en stress. De bedoeling van stress en angst is dat we iets doen om de bedreiging het hoofd te bieden, om onszelf in veiligheid te brengen. Het zijn dus heel nuttige gevoelens, maar wel akelig! En vaak reageren we niet op een constructieve manier. Denk aan afreageren op je partner of twitter, teveel gaan drinken, teveel het nieuws volgen. Dan kan gelukkig anders.

Wat doet angst/stress met ons? 

Ons autonome zenuwstelsel reageert op drie mogelijke manieren bij stress: bevriezen, vechten of vluchten, en verbinding zoeken. Het zijn allemaal manieren om weer in veiligheid te komen.

Reactie 1 bij een crisis/bedreiging: bevriezen

Dit is de oudste manier (het eerst ontwikkeld tijdens de evolutie) om een bedreiging het hoofd te bieden. Bij een bevries-reactie is het immobilisatiesysteem geactiveerd. Je bent dan dat konijn dat stokstijf stilstaat als het in de koplampen van een auto kijkt. De staat van bevriezen voelt als verdoofd zijn, afgesloten zijn, blokkeren. Je bewustzijn is verminderd, je neemt niet goed meer waar, ook jezelf niet. Bij doodsbedreigingen beschermt dit mechanisme je, je ervaart niet echt wat er gebeurt, je voelt zowel emotioneel als fysiek minder. Maar we kunnen deze reactie ook hebben bij minder grote bedreigingen. De een heeft het sneller dan de ander. Dat heeft te maken met aanleg en eerdere ervaringen, waardoor de een stressbestendiger is dan de ander.

Reactie 2 bij een crisis/bedreiging: vechten of vluchten

Vechten of vluchten. Niet letterlijk, zoals dieren, maar op een moderne manier. In dit geval is je mobilisatiesysteem geactiveerd. Dit zorgt ervoor dat je lichaam klaar is voor actie. Je hart klopt sneller, je ademt sneller en je bloeddruk gaat omhoog, zodat er meer zuurstof naar je spieren vervoerd wordt. Je voelt je onrustig en schiet in actie: je gaat bijvoorbeeld als een dolle alles lezen over het onderwerp, heel hard aan het werk, iedereen om je heen waarschuwen. Of misschien reageer je je af op je omgeving, je zoekt een schuldige, zodat je daar tegen kunt strijden. Je kunt ook vluchten, in alcohol, bingewatchen, veel en lang slapen. Kortom: dingen doen waarbij je de bedreiging probeert te negeren. Als je in de vechten/vluchten staat bent, handel je zonder er goed nagedacht te hebben. Simpelweg omdat het deel van je hersenen – prefrontale cortex – dat helder kan denken als het ware verlamd is. Dit is vanuit de evolutie heel zinvol. Stel dat je een oermens bent dat in de natuur leeft en er komt een wild zwijn (bedreiging) op je af. Dan is het voor je overleving niet handig als je rustig gaat bedenken wat je opties zijn en overweegt welke het beste is. Het wilde zwijn zou je al lang hebben aangevallen. Het is tijd voor actie, nu!

Reactie 3 bij een crisis/bedreiging: Verbinding zoeken

De laatst ontwikkelde manier om veiligheid te vinden is verbinding zoeken. Samen staan we sterk. Om dit te doen wordt ons verbindingssysteem geactiveerd. Dit zie je terug in gedrag als je moeder bellen als er iets is, of je hart uitstorten bij je partner of een vriend/vriendin, lotgenoten zoeken, hulp zoeken. Samen zijn tijdens een crisis is geruststellend. Het voelt veiliger. Vooral als we ons echt kunnen verbinden met anderen, kunnen delen wat er in ons omgaat en vice versa. Voor mensen die als kind onberekenbare ouders hadden, niet-empathische ouders, of ouders die (emotioneel) niet beschikbaar waren, of andere onveilige ervaringen hadden met anderen, werkt de optie van je veilig voelen door verbinding vaak minder goed. Maar door nieuwe, veilige ervaringen met empathische mensen, kan dat veranderen.

Welke reactie heb jij op stress en hoe komt dat? 

Als een baby zich onveilig voelt, zal het van nature proberen verbinding te krijgen met zijn verzorger, om zich weer veilig te voelen. Als deze verzorger er voor de baby is, reageert op signalen van de baby, zal de baby zich snel weer veilig voelen. Bij baby’s met een beschikbare en sensitieve verzorger zal het verbindingssysteem goed gaan functioneren. Dit systeem is als het ware een rem op de andere stresssystemen, die worden niet snel geactiveerd. Bij baby’s zonder zo’n verzorger, of bij baby’s met een hypersensitiviteit of bijvoorbeeld autisme, werkt deze rem meestal niet goed en zal er sneller een vecht/vluchtreactie of bevriesreactie optreden bij stress. Zijn lichaam heeft ‘geleerd’ bij gevaar sneller vanuit een ouder primitief systeem te reageren, in plaats vanuit een verbindingssysteem. Hij kan dan weinig stress aan en bij elke overprikkeling zal het lichaam in de stress-modus overgaan, waardoor verbinding met hechtingspersonen (bijvoorbeeld partner, familie, vrienden) niet mogelijk is, omdat hij zich onveilig voelt. Als dit sociale verbindingssysteem niet goed functioneert, domineert het systeem dat aanzet om te vluchten/vechten of te bevriezen. Dit systeem gaat ook domineren bij een burn-out. Door nieuwe veilige ervaringen kan het verbindingssysteem ook op latere leeftijd beter gaan functioneren.

Als je stress en angst door Corona hebt, hanteer je het zo

1. De eerste stap is de realiteit onder ogen zien. Wat zijn de feiten, wat weet je, wat is onbekend, welke onzekerheden zijn er? We hebben de neiging om vanuit angst ofwel de bedreiging te overschatten, ofwel te ontkennen, weg te kijken. Beide helpen je niet.

2. Kom vervolgens niet meteen in actie of ga jezelf niet verdoven met alcohol of bingewatchen, maar neem even de tijd voor jezelf. Onderzoek met een vriendelijke houding wat de realiteit met je doet?. Wat voel je? In welke stresstoestand ben je (bevriezen, vechten/vluchten/verbindingzoekend)? Benoem het. Dat helpt. Bv: ‘Ik voel me onveilig en heb stress. Ik ben bang voor de toekomst die nu ongewis is. Mijn schouders en nek zijn gespannen en mijn adem zit hoog. Het voelt onrustig en benauwend. Ik merk dat ik weg wil.’ Reageer vervolgens met empathie, zeg iets empathisch tegen jezelf: ‘he wat naar dat ik me nu zo voel’. Je gevoel toestaan en met empathie reageren betekent niet dat het erger wordt of dat je erin blijft hangen; het zorgt vaak voor wat ontspanning. Verzet tegen onprettige gevoelens is als een bal onder water houden. Door het gevoel toe te laten, ga je minder piekeren.

3. Accepteer wat je niet kunt veranderen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Het gaat erom dat je stopt met vechten tegen je gevoel. Het voelt naar en dat is zo. Gevoelens komen en gaan vanzelf.

4. Kijk vervolgens wat je kunt doen om wat rustiger te worden. Mss lukt het om een lange, rustige wandeling in de natuur te maken, waarbij je de aandacht op de omgeving richt. Wat ook helpt is een klus doen waar je wel controle over hebt: een kast opruimen, de tuin wieden, een muur verven. Het geeft een goed gevoel iets te doen wat je in de hand hebt. En tot slot: probeer je te verbinden met anderen.

5. Dan, als je hoofd een beetje koel is, kun je kijken wat je kunt doen. Wat kun je wel veranderen? Ga niet piekeren, maar bijvoorbeeld een half uur per dag nadenken en werken aan oplossingen. Je kunt ook gaan brainstormen met vrienden.

6. Zorg voor veerkracht door ruimte maken voor gevoelens, afleiden en probleemoplossing af te wisselen.

Dit is misschien wel het moment om te gaan erkennen en accepteren dat we kwetsbaar zijn. En om tegelijk te blijven zien dat we ook veerkrachtig zijn. Het leven is niet maakbaar, maar mensen zijn goed in staat zich aan te passen aan omstandigheden. Soms al snel, soms kost het veel tijd. Sterkte en succes!

Lisette Wevers is life en stresscoach en relatietherapeut.

Lees hier meer blogs van Lisette.