Hoogsensitieve mensen reageren anders op situaties. Daar voelen ze zich soms vervelend over, maar het is een positief punt. Volgens HSP- en WENDY Expert Esther Bergsma ontstaat die andere reactie door de werking van het hoogsensitieve brein. En zou iedereen, HSP en niet-HSP, die moeten begrijpen zodat we met meer respect met elkaar omgaan.
In eenzelfde situatie bemerkt een hoogsensitief persoon andere dingen en trekt er vaak andere conclusies uit. Dat heb je vast al eens gemerkt, bijvoorbeeld als je aan een project werkte op school of op je werk. Of als je met familie, vrienden of je partner in een nieuwe situatie terecht kwam. Jouw reactie of aanpak was wellicht anders.
Drie stadia
De werking van de hersenen van hoogsensitieve mensen verschilt op alle drie stadia van informatieverwerking: opmerken, verwerken, reageren.
Opmerken
Hoogsensitieve mensen bemerken subtiele details. Ze nemen meer waar dan de gemiddelde persoon. De drempel voor waarneming lijkt lager te liggen. Geuren, geluiden, smaken die anderen niet bemerken, worden door hoogsensitieve mensen wel waargenomen (hoewel niet elk hoogsensitief persoon op alle zintuigen even gevoelig is). Daarnaast is het zenuwstelsel gevoeliger waardoor informatie sterker binnen komt. Veel hoogsensitieve personen ervaren bijvoorbeeld pijn heel intens.
Naast een lagere drempel voor waarnemen, nemen hoogsensitieve personen ook gedetailleerder waar: ze kunnen nuances in bijvoorbeeld smaken en geluiden benoemen die anderen ook met hun volledige aandacht niet kunnen waarnemen. Dit geldt niet alleen voor fysieke prikkels, maar ook emotionele, sociale of omgevingsprikkels. Door de gevoeligheid voor emotionele prikkels zijn hoogsensitieve mensen in staat om zich af te stemmen op de ervaring van de ander. Ze kunnen zich daardoor goed inleven en nemen hun emoties soms niet slechts waar maar ook over.
Verwerken
Het tweede stadium is verwerking van informatie. Het onderscheidende van het hoogsensitieve brein is dat binnenkomende informatie diepgaand verwerkt wordt. Uit breinonderzoek blijkt namelijk dat hoogsensitieve mensen meer hersengebieden inschakelen als zij een taak verrichten.
Het verwerkingsproces van stimuli heb ik in mijn boek “Het Hoogsensitieve Brein” ontleed om te verduidelijken wat er allemaal in het hoofd omgaat. Dit is echter geen vaststaande volgorde, noch een bewust proces. Toch herkennen veel hoogsensitieve mensen deze elementen. Het geeft hen erkenning en een handvat als ze aan anderen uitleggen hoe hun hoofd soms overuren maakt.
Grote geheel zien
De informatie die binnenkomt linken ze aan de kennis, ervaringen en informatie die ze al hebben. Ze proberen daar een kloppend plaatje van te maken. Zo lang dat plaatje niet compleet is, voelen ze zich onrustig, blijven ze vragen stellen, of extra informatie verzamelen. Dit noemen we ‘denken vanuit het grote geheel’. Het zorgt er ook voor dat hoogsensitieve mensen verrassende verbanden kunnen leggen.
Integratie informatie binnen en buiten lichaam
Onbewust wordt de informatie gebruikt om het lichaam in staat van paraatheid te brengen. Die integratie van sensorische informatie en informatie vanuit interoceptie (dat is een zintuig waarmee je je bewust wordt van de staat van het lichaam) vindt plaats in de insula. Deze is sterker geactiveerd bij hoogsensitieve mensen. Mogelijk werkt het zo dat zij meer effect op hun lijf ondervinden door de waargenomen situatie.
Analyse van risico’s en kansen
De waargenomen informatie zet een veelheid van associaties in werking. Hoogsensitieve mensen ‘zien’ direct welke risico’s en kansen een situatie met zich meebrengt. Tijdens het bespreken van een nieuw project, zijn het de hoogsensitieve mensen die al verder denken aan de consequenties ervan. Anderen ervaren het soms als ‘beren’ op de weg zien. Maar ze zien ook de mogelijkheden. Soms is de stroom aan gedachten zo overweldigend dat het blokkerend werkt; het duurt dan lang voordat de HSP een antwoord geeft of een beslissing neemt.
Bijvoorbeeld bij het maken van een projectplan komen de verschillen tussen hoogsensitieve en niet-hoogsensitieve mensen helder naar voren. De gemiddelde persoon ziet een enkel risico, maar start gewoon en ziet wel wat er werkelijk op zijn pad komt en hoe hij het oplost. Een hoogsensitief persoon ziet een heel scala aan risico’s en wil deze graag zo goed mogelijk van te voren voorkomen (en kan daar vaak ook creatieve oplossingen voor bedenken). Krijgt hij of zij daar geen tijd voor, dan leidt dat tot een gevoel van onrust; het gevoel dat er elk moment iets mis kan gaan. In een team leidt deze verschillende insteek vaak tot wederzijds onbegrip.
Sociale setting
Het kunnen lezen van de sociale setting is een grote kwaliteit van HSP. Naast het inschatten van kansen, mogelijkheden en risico’s, wordt de sociale setting geïnterpreteerd. Van alle betrokken wordt gelezen of ingeschat wat diens verwachtingen, wensen, behoeftes, emoties en gedachten zijn (al dan niet correct). Grotendeels onbewust voelt een hoogsensitief persoon hoe elk persoon de situatie beleeft. In breinstudies blijken hersengebieden die betrokken zijn bij het inschatten van de eigen positie ten opzichte van de ander en het inleven in de ander, veel meer geactiveerd te zijn bij HSP (zoals de ACC en de insula).
Die belangen van anderen en de belangen van de groep als geheel spelen een belangrijke rol in het bepalen van de uiteindelijke actie. Vaak prevaleert dit boven de eigen belangen.
Bepalen actie
De betekenisgeving, risico-analyse en interpretatie van de sociale setting zijn input voor het bepalen van mogelijke acties. Dit proces wordt een paar keer doorlopen voordat daadwerkelijk actie genomen wordt: “zijn er meer risico’s en mogelijkheden? Welke verwachtingen spelen nog meer een rol? Wat zijn de mogelijke gevolgen van mijn actie?”. Ook de hersengebieden die deze bewuste actieplanning reguleren zijn meer actief bij hoogsensitieve personen.
Hoogsensitieve mensen hebben een creatieve manier van denken. Ze denken buiten het vaste stramien, daardoor zijn de mogelijkheden die ze bedenken vaak creatiever.
Reageren
Vaak duurt het wat langer voordat hoogsensitieve mensen reageren. Ze hebben meer tijd nodig voor het beantwoorden van een vraag of het nemen van een beslissing. Logisch als je ziet welke bewerkingsprocessen (onbewust) in het brein plaatsvinden. Dit kost ook meer energie. HSP raken vaker gestresst.
Die stressreactie kan zich uiten in overprikkeling. En dat heeft weer invloed op de vorm van reageren, bijvoorbeeld prikkelbaar, emotioneel of juist afstandelijk. Ten tijde van overprikkeling van het brein heb je namelijk weinig controle over je gedrag.
Daarnaast is de beleving intenser. Hoogsensitieve mensen ervaren zowel positieve als negatieve emoties intenser.
Zelfreflectie
Direct na de actie begint het verwerkingsproces opnieuw. De signalen worden verwerkt zoals hierboven weergegeven, plus de vraag “Heb ik het goed gedaan?”. Hoogsensitieve mensen hebben van nature een sterke zelfreflectie. Dat is een mooie kwaliteit, maar het kan ook leiden tot piekeren of zelfkritiek. Daardoor heeft het effect op het stress-systeem.
Begrip
Het hoogsensitieve brein werkt dus anders dan dat van niet-hoogsensitieve mensen zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Dat heeft voor – en nadelen. De verschillende benaderingen tezamen vormen een goed evenwicht in de maatschappij of in teams. Laten we daarom vooral kijken naar het talent dat zit achter de soms ‘andere’ reactie en meer begrip voor elkaar opbrengen.
Esther Bergsma is expert Hoogsensitiviteit, sociaal-wetenschappelijk onderzoeker, spreker en auteur van Hoogsensitieve kinderen en Het hoogsensitieve brein. Zij richtte het online platform Hoogsensitief.NL op voor meer (h)erkenning voor HSP, vol met tips en blogs. Wil je nog meer over hoogsensitiviteit weten? Neem dan een kijkje op dit YouTube kanaal en Instagram-account.