fbpx

Hoogleraar Aukje Nauta schreef een boek over schaamte: ‘Van onze kwetsbaarheden kunnen we juist onze kracht maken’

Aukje Nauta is bijzonder hoogleraar en van huis uit organisatie psycholoog. Ze houdt zich al een lange tijd bezig met advies en onderzoek naar gedrag op de werkvloer. In dit werk merkte ze dat mensen op de werkvloer vaak bepaalde dingen niet durven te zeggen en dat schaamte vaak in de weg staat van een goed gesprek. Hoe meer Aukje over schaamte ging leren, hoe fascinerender ze dit fenomeen ging vinden. Ze schreef het boek Nooit meer doen alsof, waarvoor ze onderzoek naar schaamte deed.

Het opvallendste wat Aukje heeft geleerd tijdens het schrijven van haar boek is dat schaamte twee kanten heeft. ‘Schaamte is de koningin van alle emoties. Aan de ene kant kan schaamte heel pijnlijk zijn, maar aan de andere kant is het juist ook wonderschoon. Je schaamte wijst je op de kloof tussen wie je bent en wie je eigenlijk wilt zijn. Als je er niet voor wegduikt, dan zorgt schaamte ervoor dat je onderzoekend naar jezelf en je leven gaat kijken. Je vraagt jezelf af: wat wil ik anders, beter doen in mijn leven? Het biedt inzicht. Schaamte is een sociale emotie, we schamen ons richting andere mensen. Dat schaamte twee kanten heeft maakt het een ingewikkelde emotie, maar dat maakt het voor mij juist extra interessant’, vertelt Aukje.

Waarom schamen we ons?

‘We zijn groepsmensen. Mensen werken veel samen en willen graag bij de groep horen’, vertelt Aukje. Volgens haar behoedt schaamte ons ervoor dat we te veel dingen doen die de groep afkeurt. Het zorgt ervoor dat we enigszins beschaafd kunnen zijn. Wanneer we over de schreef gaan, is onze schaamte er om ons daarvoor te waarschuwen. ‘Die schaamte helpt ons om niet uit de groep gegooid te worden. Mensen willen niet buitengesloten worden. Doordat we ons schamen als we iets anders doen dan de groep van ons verwacht, zorgen we dat we niet buiten de norm vallen’, legt ze uit. Hier kan echter ook een nadeel aan zitten. Soms is de groepsdruk zo sterk, dat we in een tunnelvisie belanden. Het kan namelijk ook zijn dat de groepsnorm niet oké is. ‘Als je je schaamt moet je jezelf de volgende vraag stellen: Ben ik gek, of zijn zij gek? In mijn boek beschrijf ik het voorbeeld van Milou. Zij werd bij de studentenvereniging Vindicat uitgescholden voor slet en er werd zelfs een ‘slettenlied’ over haar geschreven. Zij vond dat niet oké en daarom maakte ze een filmpje waarin ze het gedrag van haar corpsgenoten aan de kaak stelde. Uiteindelijk werd het slettenlied afgeschaft. Dit is een heel mooi voorbeeld van hoe je de schaamte in kunt duiken en je jezelf af kunt vragen of de groep wel gelijk heeft. Op die manier kun je beschaafdere groepen of zelfs samenlevingen krijgen’, zegt Aukje hierover.

Volgens Aukje schamen we ons soms ook te snel voor bepaalde dingen. ‘We denken vaak dat iets heel gênant is, terwijl dat uiteindelijk best meevalt. We zijn vaak minder uniek en raar dan we denken. Veel situaties die we als beschamend ervaren herkennen anderen ook. Dat vond ik ook het leuke van het schrijven van mijn boek; de dingen waar ik me zelf voor schaam – zoals dat ik me wel eens eenzaam voel – blijken heel herkenbaar’, aldus Aukje.

Verschil in schaamte

In samenwerking met Psychologie Magazine heeft Aukje schaamte verder onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat mensen zich over het algemeen het meest schamen voor hun gebrek aan competentie. ‘Als we iets niet goed kunnen of weten op bijvoorbeeld ons werk, dan vinden we dat vaak heel erg. Ook ons uiterlijk is één van de dingen waarvoor we ons regelmatig schamen. Met name vrouwen schamen zich snel voor hun uiterlijk. Ze zien altijd wel iets wat beter kan. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat ze te dik zijn of schamen zich voor hun acne. Bijna niemand is helemaal tevreden over zijn of haar uiterlijk, dan ligt schaamte al gauw op de loer’, vertelt ze.

Over het algemeen schamen vrouwen zich dus meer dan mannen. Aukje denkt dat dit verschil verklaard kan worden door het feit dat vrouwen de neiging hebben om fouten aan zichzelf toe te schrijven, terwijl mannen fouten vaker aan de buitenwereld toeschrijven. ‘Daarnaast zijn er de verschillen in normen en waarden. Het klinkt ouderwets, maar nog altijd is bij ons ingebakken dat vrouwen zorgzaam ‘moeten’ zijn en mannen niet zwak ‘mogen’ zijn. Dit is puur waar we mee zijn opgevoed’, legt ze uit. En toch. Amerikaanse onderzoekers veronderstelden dat het verschil tussen man en vrouw misschien wel ligt aan de manier waarop schaamte gemeten wordt. ‘Ze legden proefpersonen, zowel mannen als vrouwen, andersoortige situaties voor dan tot dan toe gebruikelijk was. Zoals de situaties dat het je niet lukt om een band te plakken of dat je moet huilen tijdens het kijken van een emotionele film met je vrienden. Wat bleek? Mannen schaamden zich voor deze situaties vaker dan vrouwen. Mannen mogen van de maatschappij niet zwak zijn, vrouwen mogen dit wel. Dit zorgt ervoor dat mannen hun schaamte vaker ontkennen’, vertelt Aukje.

Naast de verschillen tussen mannen en vrouwen zijn er ook nog de verschillen tussen leeftijden. Aukje heeft gemerkt dat pubers en twintigers zich veel meer schamen dan vijftigers. Dit komt doordat mensen rondom de puberteit vaak erg bezig zijn met vrienden maken en zich veel aantrekken van wat anderen van hen vinden. Schaamte daalt met de leeftijd, volgens Aukje. ‘Rond een jaar of vijftig schamen we ons het minst, maar daarna stijgt het gevoel van schaamte weer. Je wordt ouder en je krijgt fysieke kwalen, je gaat achteruit. Dit kan voor veel mensen confronterend zijn, ze kunnen minder dan ze van zichzelf verwachten. Dat kan voor schaamte zorgen.’

Omgaan met schaamte

We schamen ons dus kapot met zijn allen, maar hoe kunnen we daar nou het beste mee omgaan? Aukje hanteert hiervoor drie grove stappen. ‘De eerste stap is: Erken dat je je schaamt. Een voorbeeld hiervan is het herstel na ziekte. Stel je hebt corona gehad en je had gedacht dat je na zes weken wel weer op de been zou zijn, maar in de praktijk valt dat toch tegen. Je merkt dat dat gêne oproept tegenover je collega’s of leidinggevende op je werk. Erken dat gevoel dan. Geef toe dat je ervan baalt dat het anders gaat dan je had gehoopt. De tweede stap is: Denk je schaamte om. We zijn vaak geneigd om het gevoel van schaamte weg te drukken. Het is dan belangrijk dat je jezelf afvraagt wat het betekent. Ga zelfonderzoek doen. Waar verlang je precies naar? De laatste stap is: Maak van schaamte je kracht. Onderneem actie. Als we in het coronavoorbeeld blijven, deel dan je schaamte met je werkgever en collega’s. Bespreek dat je had gehoopt dat het herstel anders was verlopen. Als je erover praat, raak je de ergste schaamte al kwijt. Vervolgens kun je goede afspraken gaan maken met je werkgever over hoe het nu verder moet gaan, bijvoorbeeld dat je de komende tijd hooguit twee uurtjes per dag werkt.’

‘Het is belangrijk dat we niet willen streven naar een leven zonder schaamte. Hoe vervelend en ongemakkelijk schaamte soms ook kan zijn, het kan ook erg nuttig zijn. Je moet inzien dat schaamte niet het tegenovergestelde is van trots, maar dat die twee ook naast elkaar kunnen bestaan. Ik zeg altijd: je moet niet schaamtevol of schaamteloos zijn, maar schaamtevrij. Daarmee bedoel ik dat je de schaamte vrijlaat, dat die er mag zijn. Je hoeft het dus ook niet weg te stoppen, maar gebruik het om beter te worden’, aldus Aukje. Ook al erkent ze dat dat soms niet lukt; probeer dan te accepteren dat je nou eenmaal niet perfect bent – dat is namelijk niemand.

Maak je schaamte je kracht

Aukjes advies is dus om van schaamte je kracht te maken. Hoe je dat doet? Door jezelf een aantal vragen te stellen. ‘Je moet jezelf eerst de vraag stellen: kan ik mezelf verbeteren, ja of nee? Vervolgens moet je je ook afvragen of de omgeving kan verbeteren. Je moet het met elkaar kruisen en dan krijg je een soort matrix. Neem bijvoorbeeld Rob de Nijs. Hij hield op het podium met trillende hand zijn microfoon vast. Vanaf het moment dat hij met zijn publiek deelde dat hij Parkinson had, kon hij het beter accepteren en kreeg hij ook nog eens veel warme, positieve reacties van zijn publiek. Dat hij ondanks zijn schaamte tóch op het podium stond en het met iedereen deelde was juist zijn kracht. Soms heb je echt iets te verbeteren. Als je bijvoorbeeld digibeet bent kun je aan de slag gaan met jezelf door een computercursus te volgen. Daarnaast moet je ook proberen de lol in te zien van je eigen schaamte; het heeft vaak ook iets grappigs, mits het je lukt om jezelf en je gestuntel van een afstandje te bekijken. Je mag zijn wie je bent en schaamte hoort daar nou eenmaal bij’, vindt Aukje.

Klik hier om Nooit meer doen alsof te bestellen.

Lees ook deze verhalen:

Nieuwe Wendyspecial

De nieuwe winterspecial van Wendy staat vol mooie familie- en generatieverhalen. Koop hem in de winkel of via deze link.

winterspecial Merel woont met haar familie van 4 generaties op Ibiza: 'We leven in onze eigen bubbel'

Of neem een abonnement op de Wendy-specials en ontvang gratis een gift box van The Gift Label!

wendyspec Merel woont met haar familie van 4 generaties op Ibiza: 'We leven in onze eigen bubbel'



WENDY Zomer special

Zomer op een eiland!


Een special vol eilandliefde en eilandinspiratie.


 

LAAT JE INSPIREREN DOOR ONZE WEKELIJKSE NIEUWSBRIEF