In de serie Zonder jou vertellen mensen over het verlies van een dierbare. Op eerste pinksterdag 23 mei 2010, komt Tonio (21), de zoon van Mirjam en Adri, om het leven door een verkeersongeval. Na dit enorme verlies beheerst rouw het leven van het echtpaar.

‘Tijdens het wachten brachten we geruime tijd door in een kamertje. Het was warm. Op een gegeven moment besloten we naar buiten te gaan. Het weer was die dag ongelofelijk mooi. Ik herinner me dat ik mijn zus belde, die ook naar het ziekenhuis kwam. Ze rookte eigenlijk niet, of in ieder geval niet meer, dacht ik. Maar op dat moment stak ze weer een sigaret op. Een paar verpleegkundigen of artsen vertelden haar dat roken daar niet was toegestaan, en ze doofde haar sigaret snel. Het was vreemd dat ze juist op dat moment weer begon te roken.

Het meest opvallende was echter de prachtige dag zelf en die ene vraag die voortdurend door mijn hoofd ging: waarom vertellen ze niet dat Tonio is overleden? Waarom duurt dit zo lang? Dat is wat me bijgebleven van die dag. Adri, aan de andere kant, had dat gevoel niet. Misschien is het iets typisch voor moeders. Ik kan me voorstellen dat moeders misschien eerder een soort intuïtie hebben.

Een paar keer kwam de traumachirurg ons bijpraten over de toestand van Tonio. Ze zeiden dat Tonio niet meer te redden was. We kregen de kans om nog even bij hem te zijn voordat hij van de beademing werd gehaald. Het was een vreselijk moment. Er stak een buis uit zijn hoofd om vocht af te voeren, en het zag er afschuwelijk uit. Na een tijdje besloten we dat de beademing mocht worden stopgezet. Ik hield zijn hand vast, die langzaam koud werd. Toen stonden we op, verlieten de ruimte. Achteraf denk ik dat ik eigenlijk langer bij hem had willen blijven. Maar het is niet iets waar je je op kunt voorbereiden, iets wat je van tevoren bedenkt. Het was een heel onwerkelijk moment. Ik kon totaal niet bevatten welke ellende ons te wachten stond nadat we hem daar hadden achtergelaten.’

Tonio’s jeugd

‘Tonio was het kind van Adri, mijn man, en mij. Mijn band met Tonio was bijzonder. Vanaf zijn vroegste jaren nam ik hem mee op avontuur, van de dierentuin en Madurodam tot aan de straten van de Amsterdam. Deze uitjes veranderden langzaam in heerlijke stadswandelingen. We maakten geregeld een pitstop voor een Vlaams frietje in de Voetboogstraat. Nooit stond ik erbij stil dat deze mooie momenten zo abrupt zouden stoppen.

De dynamiek veranderde toen Tonio het huis verliet. Het contact werd steeds minder frequent. Er was een moment waarop ik me afvroeg of ik hem te weinig aandacht gaf. Zijn lachende reactie hierop deed me beseffen dat mijn benadering van ouderschap anders was dan die van mijn eigen bezorgde moeder. Ik had besloten om niet zo bezorgd te zijn als mijn moeder, en over het algemeen lukte dat redelijk. Zelfs toen Tonio het huis uit was en we soms weken niet praatten, bleef hij ongecompliceerd. Zijn kindertijd herinner ik me als zorgeloos en gemakkelijk. Tonio was gewoon een prettig mens om bij te zijn. We hadden een hechte band, en ik genoot van de tijd met hem. Er waren vaak vriendjes over de vloer, en het was altijd heel gezellig. Ik heb eigenlijk alleen positieve herinneringen aan Tonio. Dat klinkt misschien als iets wat iedere moeder zegt over haar kind, maar het was echt zo. Een vriend van ons die hier in de straat woonde, zei eens: “Jullie hebben altijd zoveel gein met elkaar, weet je.” Dat was ook zo. We konden echt dubbel liggen van het lachen.

Na zijn dood leerde ik Tonio op een andere manier kennen. Van zijn vrienden begreep ik dat hij sinds kort aan het opbloeien was, zelfverzekerder werd in zijn studie en lekkerder in zijn vel begon te zitten. Tonio, die eigenlijk vrij introvert was (net zoals ik trouwens), had niet de behoefte aan veel vrienden. Hij koesterde zijn beste vriend uit de lagere- en middelbare school. Hoewel hij ook met anderen omging, gaf hij de voorkeur aan meer persoonlijke, één-op-één relaties, wat hij als heel prettig ervoer.’

Toekomst

‘In zijn vroege studiejaren zat hij eerst op de Fotoacademie in Amsterdam, maar na een half jaar besloot hij dat dit niet zijn roeping was. Vervolgens ging hij naar de Kunstacademie in Den Haag, waar hij werd aangenomen op de afdeling fotografie. Na een tijdje op de kunstacademie te hebben gezeten, merkte hij op dat ook dit niet helemaal zijn passie was. Toen opperde ik dat hij wellicht eerst een jaar moest gaan werken. Hij vond een baan bij Dixons, een fotografie- en computerwinkel.

Enkele dagen voor zijn overlijden kwam hij langs met opgewekte plannen. Hij vertelde dat hij als master van zijn studie media en cultuur de richting mediatechnologie wilde gaan doen, een combinatie van techniek en creativiteit. Het was zo typisch Tonio om geen keuzes te willen maken tussen technisch en creatief, en mediatechnologie leek perfect bij hem te passen. Een paar dagen voor zijn dood had hij helder voor ogen wat hij wilde doen met zijn leven. Hoewel het natuurlijk niet zeker is of het precies zo zou zijn gelopen, gaf het hem en ons een zekere geruststelling. Tonio was flexibel, maar had ook op zijn eigen manier duidelijke doelen voor ogen.’

Verkeersongeval

‘Ik was volledig opgegaan in mijn schrijfwerk en zat al om zeven uur ‘s ochtends achter mijn bureau. Toen ging de deurbel. Twee politieagenten, een vrouw en een man, stonden voor de deur. Ze vertelden me dat Tonio in kritieke toestand in het ziekenhuis lag. Hij was na een nacht uit met vrienden, geschept door een auto. Een noodlottig moment.

Ik herinner me dat ik begon te gillen, kreten die uit de diepste kern van mijn wezen leken te komen. Het voelde alsof ik mezelf van een afstand observeerde, verbaasd dat deze geluiden uit mij kwamen. Ik riep Adri, die naar beneden kwam rennen. Hij schoot snel zijn schoenen aan. Met de politie zijn we in hun auto naar het AMC gereden.

We bevonden ons op een gegeven moment in een lift, onderweg naar de afdeling waar we zouden wachten. In die lift keken Adri en ik elkaar aan en zeiden: ‘We gaan door, wat er ook gebeurt.’ Het was een bijzonder moment om dat te zeggen, maar het bleek ook van onschatbare waarde te zijn. Vanaf het moment dat de politie zei dat Tonio in kritieke toestand was, had ik al het gevoel dat het niet goed zou aflopen. Het was een besef dat dit gewoon het einde van het verhaal was. Een vreemd, bijna onwerkelijk gevoel van rust.

We hebben de hele dag in het ziekenhuis doorgebracht, wachtend. Mijn grootste zorg was dat Tonio er als een kasplantje uit zou komen. Liever dood dan dat, was mijn gedachte. Natuurlijk had ik hem niet dood gewild, maar op dat moment wist ik niet hoe ik met een ander scenario zou omgaan.’

Sterke band

‘Na bijna 44 jaar samen hebben Adri en ik een sterke band. Hoewel er natuurlijk ups en downs waren, bleven we van elkaar houden. Voor Tonio’s overlijden dacht ik regelmatig: wat ben ik gelukkig. Zijn dood bracht Adri en mij juist dichter bij elkaar. We waren altijd al een team, maar deze situatie versterkte onze toewijding. ‘Ga door, wat er ook gebeurt,’ is voor ons van grote betekenis. Adri zegt vaak: “Relaties gaan vaak niet ten onder door gebrek aan liefde, maar door gebrek aan vriendschap.” Dat geloof ik ook. Liefde evolueert naar vriendschap, wat essentieel is voor een langdurige relatie.’

Tonio’s aanwezigheid

‘Na zijn overlijden moesten we Tonio’s etage leeghalen, dus heb ik al zijn spullen weer teruggebracht naar zijn kamer bij ons thuis. Tonio had zijn kamer helemaal zelf ingericht, en die ruimte is er nog steeds. Voor lange tijd heb ik die kamer gebruikt als mijn werkkamer, en dat voelde heel goed.

Het verlies van Tonio heeft op diverse manieren diep op mij ingewerkt. Zijn aanwezigheid lijkt constant, behalve wanneer ik schrijf. Schrijven geeft me grip op het intense verdriet en biedt een moment van geluk. Maar zodra ik opsta, overspoelt het verdriet me opnieuw. Tonio verschijnt dan als grote chocoladeletters. Adri en ik praten niet voortdurend over hem, maar ervaren beiden het intense verlies. Gesprekken over Tonio zijn door de jaren heen verminderd, maar soms, met een drankje, laten we hem binnen, resulterend in een intens huilmoment van een uur.’

Herinneringen aan Tonio

Het opgeknapte souterrain is nu de plek waar Tonio’s spullen staan. In deze kamer staan onder andere zijn eerste sandaaltjes en speelgoed. Het is echt een aparte kamer met herinneringen aan Tonio. De spullen die ik heb bewaard, waaronder zijn haarborstel met nog wat haren erin, zijn t-shirts, schoenen en sleutelbos, brengen soms intense emoties naar boven. Het kan moeilijk zijn, maar tegelijkertijd is het ook een manier waarop Tonio heel dichtbij is. Het is een plek waarin zijn aanwezigheid sterk voelbaar is, vooral in de pijn en het gemis. Ik kom er maar zelden, omdat het toch moeilijk is. Ik waardeer dat ik de ruimte heb, zodat ik af en toe bewust naar die spullen kan gaan, ook al is het een emotionele ervaring.’

Verdriet

‘Het zijn niet per se de gebruikelijke momenten waarop mensen denken dat het moeilijk is, zoals op geboorte- of sterfdagen. Juist op die dagen heb ik het eigenlijk niet zo zwaar, zoals ik eerder al aangaf. Het verdriet komt voortdurend, en soms overvalt het me op onverwachte momenten. Gisteren bijvoorbeeld, terwijl we naar RTL Boulevard keken. Het ging over het Sinterklaasjournaal. Bij het zien van beelden van Sinterklaas op een boot overviel me ineens het verdriet. Het herinnerde me aan die leuke tijden waar Tonio bijvoorbeeld vol enthousiasme zijn schoen zette.

Een ander moment dat het moeilijk maakt, is wanneer ik denk aan Tonio’s eindexamenuitslag. Hij kreeg dat te horen op zijn verjaardag, vijftien juni. Ik hoorde hem reageren met blijdschap, gefeliciteerd worden, niet alleen voor zijn verjaardag maar ook omdat hij geslaagd was. Op die dag zie je vaak scholieren met hun tas aan een stok hangen aan een vlaggenstok, en dat raakt me ieder jaar diep. Deze jongeren hebben nog een heel leven voor zich. Dus, er zijn een paar van die momenten waarop het echt moeilijk is, maar over het algemeen duikt het verdriet gewoon op, zonder waarschuwing.’

Jij ontbreekt aan mij

‘In 2018 publiceerde ik het boek Tonio’s blik. Focus op zijn katten, waarin ik zijn passie voor het fotograferen van zijn Noorse boskatten deelde. Dit bracht me dichter bij hem. Door naar de foto’s te kijken, keek ik door zijn lens heen. Later besloot ik ook over mijn zoon Tonio te schrijven, maar op een meer analytische manier, reflecterend op het leven zonder hem. De reacties op mijn Facebook-teksten waren zo positief dat mijn uitgever voorstelde er een boek van te maken. Zo ontstond Jij ontbreekt aan mij, dat het leven zonder een kind beschrijft. Mijn hoop is dat lezers beter zullen begrijpen wat het betekent om hiermee de rest van je leven te leven.’