In de serie Zonder jou vertellen mensen over het verlies van een dierbare. Hoe voelt diepe rouw? Hoe ga je verder na een groot verlies? Judith verloor in 2020 onverwacht haar grote liefde Roy, die op 69-jarige leeftijd overleed aan een hartinfarct. Nooit had ze met Roy besproken wat voor afscheid hij wilde, maar samen met uitvaartverzorger Bianca van coöperatie DELA lukte het haar om er een mooie multiculturele uitvaart van te maken.
‘Ik zag Roy voor het eerst bij een neef van hem thuis. Ik was toen 37 en Roy was 46 jaar en de klik die ik direct met hem voelde, had ik nog nooit eerder ervaren. Het voelde alsof ik hem al kende, heel vertrouwd. Hij was niet het type waar ik gewoonlijk op viel. Niet breed, niet lang, maar ik viel op zijn open gezicht en mooie ogen en wenkrauwen. We kregen al snel een relatie en hadden het zo goed met elkaar, ondanks dat we elkaars tegenpolen waren. Ik ben extravert en Roy is veel rustiger, maar we hadden samen een enorme humor en vonden dezelfde dingen leuk. Roy was echt een deel van mij. Een fijne man. Vriendinnen van mij die gescheiden waren zeiden regelmatig: "Als ik nog een man wil, dan moet het er een zijn zoals Roy."’
Onverwachts afscheid
‘Allebei hadden we fysiek het een en ander meegemaakt in de jaren voor zijn overlijden. Ik kreeg borstkanker en Roy had hartproblemen. Hij onderging een openhartoperatie en lag op het randje, maar we hebben veel gebeden en volgens de artsen had hij twee engeltjes op zijn schouders en hij overleefde. Onze blik was weer op de toekomst gericht. We maakten plannen om langere perioden samen in Suriname door te brengen en hoewel Roy wel schade had aan zijn hart, spraken we nooit over een mogelijk naderend einde. Daar wilden we niet aan denken, alles was gericht op herstel en léven. Dus toen Roy een hartinfarct kreeg en overleed kwam dat volkomen onverwachts. Het was een enorme schok waar ik totaal niet op was voorbereid. Ik had geen idee hoe hij zijn afscheid wilde, ik wist niet eens of hij begraven of gecremeerd wilde worden.’
Eigen invulling
‘Uitvaartverzorger Bianca van DELA heeft me ontzettend veel ruimte gegeven om met mijn familie en vrienden invulling te geven aan de uitvaart van Roy. Ze stond open voor alles en liet me verschillende mogelijkheden zien. Ik wilde geen standaard rouwkaart bijvoorbeeld, het moest iets zijn dat hem typeerde. Ik koos een foto van het water en het bos, dingen waar hij heel erg van hield. Roy was best eigenwijs. Dus de kleding die we zouden dragen tijdens de uitvaart, moest anders zijn dan hoe het gebruikelijk is. Ik had graag in een rode jurk gegaan, maar ik wilde anderen niet voor het hoofd stoten. Uiteindelijk kwamen we op het idee dat alle vrouwen zwart zouden dragen met rode accessoires of accenten. Bijvoorbeeld rode schoenen, een rode hoed of tas… het was een prachtig gezicht, die zwart/rode groep vrouwen.’
Surinaams christelijk
Roy en ik zijn allebei van Afro-Surinaamse afkomst en christelijk, dus ik wilde graag een afscheid met rituelen waarin deze twee aspecten van onze identiteit tot uiting kwamen. Ik heb daarom sommige dingen anders gedaan dan bij Surinamers gebruikelijk is. We hadden bijvoorbeeld wel een christelijke voorganger en christelijke liederen, begeleid door bazuinkoormuziek, zoals bij veel Surinamers gebruikelijk is, maar ik heb geen ‘lijkbewassersvereniging’ uitgenodigd. Ik heb Roy zelf gewassen en aangekleed. Sommige specifieke rituelen die bij een Surinaamse wassing horen, heb ik weggelaten, zoals de kamferblokken, de kalebassen, het praten tegen de ziel, het leggen van mijn ondergoed in de kist en het afmeten van de lengte van nabije familieleden met witte repen katoenen stof, die in de kist worden bijgelegd. Ik heb het op mijn eigen manier gedaan. Wel heb ik zijn lichaam laten begeleiden door bazuinkoormuziek, zoals bij Afro-Surinaamse uitvaarten vaak gebruikelijk is. Omdat we zo graag samen naar Suriname wilden heb ik zijn urn daar in een urnenmuur bijgezet.'
Troost en steun
‘Elke avond stond ons huis open voor rouwvisite. In onze cultuur is het gebruikelijk om samen anekdotes op te halen over de overledene en samen christelijke liederen te zingen. Dat gaf me veel troost. Ook werd er volgens gebruik gezongen tijdens het sluiten van de kist. Aanvankelijk dacht ik dat het niet zo druk zou worden bij de uitvaart en dat we niet zoveel mensen kenden, maar ik heb steun gehad van zoveel mensen en het was heel druk tijdens de uitvaart; het was een goed gevoel om te ervaren dat Roy bij zoveel mensen geliefd was. Tijdens een aparte bijeenkomst heb ik de familie van Roy de gelegenheid gegeven om afscheid van hem te nemen, ze zijn heel hecht, dus alleen een afscheid waarbij iedereen aanwezig zou zijn, vond ik niet gepast. Ik ben blij dat ik die keuze heb gemaakt omdat er ook enkele familieleden waren die vanwege hun leeftijd of lichamelijke klachten, niet aanwezig konden zijn bij de uitvaart zelf. Zij hebben nu toch op een persoonlijke wijze afscheid kunnen nemen.'
Geloof in god
‘Aanvankelijk voelde ik een diepe pijn. Niet alleen geestelijk, maar ook lichamelijk; ik had last van krampen in mijn maagstreek en kon niet meer rechtop lopen. Mijn gedachten kreeg ik moeilijk op orde. Soms moest ik echt even gaan zitten om goed te kunnen nadenken. Ik heb hulp gezocht want op een gegeven moment wist ik echt niet meer hoe ik verder kon. De pijn en het gemis blijven, maar het is wel draaglijk geworden. Door mijn geloof in God, veel bidden en daarnaast een liefdevolle familie en vriendenkring, is het me gelukt om de draad op te pakken en verder te gaan.'
Dierbare spullen
'Ik vind het nog steeds zo jammer dat Roy er niet meer is. Hij was nog zo jong en we hadden nog zoveel plannen. Van de ene op de andere dag is alles anders geworden. Nog dagelijks word ik geconfronteerd met het gemis. We bespraken altijd alles met elkaar, nu moet ik alles alleen doen. Het troost me dat Roy een mooi leven heeft gehad. Roy is opgegroeid in de flower power-tijd en heeft daar met volle teugen van genoten. Ook heb ik, nadat ik dat bij een vriendin zag die ook haar man is verloren, twee vitrinekasten aangeschaft en daarin bewaar ik alle dierbare spulletjes van Roy. Het doopbewijs van hem en van zijn vader, zijn aansteker, brillen – daar hield hij erg van, het hoesje dat hij zelf maakte voor zijn paspoort, een paar foto’s. Zo blijft Roy nog een beetje bij me.’
Multiculturele uitvaart
Dit artikel is in samenwerking met coöperatie DELA gemaakt. DELA helpt nabestaanden al ruim 80 jaar bij het verzorgen van een mooi afscheid. DELA heeft veel ervaring met het organiseren van een multiculturele uitvaart voor allerlei culturen en religies. Iedere cultuur en religie heeft eigen tradities en gebruiken die troost bieden, maar voor iedereen geldt dat een mooi en passend afscheid zorgt voor fijne herinneringen. Lees meer over hoe culturen en religies afscheid nemen.