“We hebben de natuur jarenlang misbruikt en uitgebuit, en nu slaat ze keihard terug,” vertelt Chantsaa Bat-Ochir (68) uit Mongolië. Een treffende quote die meteen duidelijk maakt waar het in het boek Overleven om draait. Hét boek dat je in 2024 absoluut moet lezen.

Voor het boek reisden journalist Yvonne Dudock en fotojournalist Nicole Franken af naar die plekken op aarde waar de klimaatcrisis al dagelijks voelbaar is. Ze gingen in gesprek met verschillende inheemse volken in het Arctisch gebied en draaiden mee in hun dagelijks leven. Het resultaat is nu gebundeld in Overleven. De verhalen zijn indringend en doordrenkt met een noodzaak, die dieper snijdt dan je zou verwachten: de klimaatcrisis is een zaak van ons allen.

Dat het de inheemse volken zelf zijn die over hun ervaringen vertellen, is ook de kracht van het boek. Het brengt de realiteit haarscherp in beeld: actie is niet langer optioneel, maar essentieel.

Een paar cijfers* op een rij:

· Wereldwijd behoren 400 miljoen mensen tot een inheems volk.

· Er zijn 5.000 inheemse volken, verspreid over 70 landen.

· Ze spreken 4.000 verschillende talen.

· Het woongebied van deze inheemse volken beslaat meer dan 20 procent van de aard

*bron: Overleven – Verenigde Naties

Wat inspireerde jullie om een boek te maken over de klimaatcrisis en hoe heeft jullie persoonlijke reis rond dit onderwerp jullie schrijven en fotografie beïnvloed?

Yvonne: “De inspiratie kwam voort uit eerdere ontmoetingen met inheemse volken. Zo maakten we een paar jaar terug een reisreportage voor National Geographic Traveler in Yukon, in het noordwesten van Canada. Een van de pijlers van onze verhalen is altijd het contact met de lokale bevolking. Je bezoekt immers hun land en dan wil je ook hun cultuur begrijpen en weten hoe ze leven. Tijdens die reis kwamen we in contact met de First Nation, voorheen bekend als de Indianen, maar deze term wordt nu als kwetsend beschouwd. We spraken met Johnny Johns, die op een residentiële school had gezeten, een soort internaat. Hij vertelde over zijn ervaringen op die school, over de dwang, het fysieke en mentale misbruik en verlies van zijn culturele identiteit. De indiaan werd daar letterlijk uit de kinderen gehaald. Zijn verhaal was zo aangrijpend, het raakte ons diep.”

Nicole: “Niet alleen op dat moment, maar ook in de maanden daarna konden we zijn verhaal niet loslaten. Wat kunnen we hiermee? Natuurlijk konden we het verhaal van de First Nation vertellen, maar dat is gedaan. Ons idee was om het verhaal naar het nu te halen. We realiseerden ons dat inheemse volken ook nu nog te maken hebben met uitdagingen, waaronder klimaatverandering. Door hun sterke band met de natuur voelen ze elke stijging in temperatuur. Zij bevinden zich letterlijk aan de frontlinie van de klimaatcrisis.”

Yvonne: “Johnny Johns was de inspiratiebron voor ons boek, en daarom dragen we het aan hem op. Ons doel is niet om ons eigen verhaal te vertellen, maar om de verhalen van de inheemse volken naar voren te brengen. We willen het persoonlijke aspect van de klimaatcrisis belichten, omdat we geloven dat dit de impact echt tastbaar maakt voor mensen.”

We hebben de natuur jarenlang misbruikt en uitgebuit, en nu slaat ze terug. Dit is de indringende quote uit jullie boek van Chantsaa Bat-Ochir (68) uit Mongolië. Heeft zij deze quote ook toegelicht?

Yvonne: “Die heeft ze zeker toegelicht. Chantsaa vertelde ons dat we al vele jaren steeds meer van de aarde vragen en dat er duidelijke grenzen zijn aan wat we van de aarde kunnen nemen zonder haar uit te putten. Feit is dat we teveel nemen, we misbruiken de aarde echt. De klimaatverandering waarmee we nu te maken hebben, is een direct gevolg van het feit dat de natuur uit balans is. Het is een keihard signaal dat we onze relatie met de aarde moeten heroverwegen. Alles raakt verstoord. Chantsaa heeft te maken met ongewoon hete zomers en extreem koude winters waarin haar vee sterft.”

Nicole: “In hun traditionele leefomgeving, Chantsaa woont in een ger, ook wel yurt genoemd, ervaren ze weinig comfort. Ondanks de hardheid van dit eeuwenoude leven hebben ze ook moderne voorzieningen, zoals zonnepanelen en een mobiele telefoon. Desondanks blijven ze vasthouden aan hun traditionele levensstijl en voelen ze zich verbonden met de natuur. Deze mensen kun je overigens niet zomaar in een stedelijke omgeving plaatsen. Hoewel hun kinderen allemaal in de stad wonen, willen zij niet weg van de steppe.”

Tijdens deze reizen, welke momenten of ontmoetingen hebben de grootste indruk op jullie gemaakt en waarom?

Nicole: “Verschillende momenten hebben ons diep geraakt. Door wat mensen zeiden en hoe gastvrij ze waren. Het was bijzonder hoe ze hun huis en hart openden en ons toestonden om deel uit te maken van hun dagelijkse leven, zo dicht bij hen. In het begin was het altijd wat onwennig als Yvonne en ik aankwamen, samen met een cameraman. Ze wisten niet precies wat ze konden verwachten, maar al snel werd het contact intenser. We lachten met elkaar en soms waren er ook emotionele momenten, omdat ze beseften dat hun manier van leven eindig is. Het afscheid was eigenlijk altijd emotioneel. Met de meeste mensen hebben we trouwens nog steeds contact, via Whatsapp of Facebook. Ook dat is echt bijzonder.”

Yvonne: “Ook heel specifieke momenten hebben indruk gemaakt. Bijvoorbeeld in het verhaal van Malik, een tienjarige jongen uit Groenland. Terwijl we door zijn dorpje liepen, vertelde hij tussen neus en lippen door dat hij nog nooit een ijsbeer in het wild had gezien. Opmerkelijk, want Groenland staat bekend om zijn ijsberenpopulatie. Hij legde uit dat dat kwam omdat er geen zee-ijs meer is. IJsberen jagen op het zee-ijs op zeehonden. Maar zonder zee-ijs geen zeehonden. De ijsberen moeten elders voedsel zoeken. Ook het verhaal van James, een man van 81 uit Canada, over ijsvissen raakte ons. We zagen hem vier wakken hakken, de man is 81 hè, en hij ving vervolgens maar twee magere vissen. Bij het opensnijden bleek de maag van de vissen leeg. Er is te weinig voedsel voor de vissen en daardoor te weinig voedsel voor James en zijn gemeenschap. Het ecosysteem is verstoord. De natuur is duidelijk uit balans.”

Jullie hebben meerdere mensen gevolgd en geïnterviewd en jullie waren meerdere dagen bij hen. Hebben jullie overeenkomsten of juist enorme verschillen tussen de inheemse volken geconstateerd? En zo ja, welke?

Yvonne: “De belangrijkste overeenkomst die we hebben gezien, is de sterke band die ze met de natuur hebben. Ze leven erin, met en van. De natuur voorziet in hun voedsel en levensonderhoud, dat is wat alle inheemse volken bindt. Kijken we naar de verschillen, van Mongolië tot Canada, van Nepal tot Groenland, dan zien we dat de natuur waarin ze leven en de manier van levensonderhoud verschillen. Sommigen houden rendieren, anderen verbouwen groente en weer anderen leven van de visserij en jacht.”

Nicole: “Wat opvalt, is de veerkracht, de strijdlust en het aanpassingsvermogen van deze volken om hun manier van leven voort te zetten. Ze willen hun traditionele levenswijze niet opgeven en doen er alles aan om hun cultuur voort te zetten. Dit is voor hen van onschatbare waarde.”

Wat kunnen wij leren van de inheemse bewoners die jullie gesproken hebben?

Yvonne: “We kunnen zeker veel leren. Marja uit Zweden verwoordt het mooi: “Wij lenen de natuur van de toekomstige generaties.” Daarmee benadrukt ze eigenlijk de filosofie van het zo goed mogelijk achterlaten van de aarde, omdat deze nog vele generaties mee moet. In onze huidige maatschappij gaat het vaak om het maximaliseren van persoonlijk gewin, maar inheemse gemeenschappen zijn zich veel meer bewust van de eindigheid van de natuur. Ze staan er zo dichtbij en zien direct het effect van onzorgvuldig handelen. Voor hen is het behoud van balans essentieel. Dit perspectief verschilt sterk van hoe we in een kapitalistisch systeem vaak naar de natuur kijken. Het is een waardevolle levensles: we leven niet alleen voor onszelf, we moeten ook nadenken over hoe we onze planeet achterlaten voor toekomstige generaties.”

Jullie boek portretteert inheemse volken. Denken jullie er ook aan een boek te maken over niet-inheemse volken?

Nicole: “Wij zijn geen klimaatwetenschappers; we zijn journalisten. Ons doel is om de verhalen van mensen naar voren te brengen, in heems of niet-inheems. Op deze manier hopen we bewustzijn te creëren. Hier in Nederland wordt het ook warmer, en je hoort mensen zeggen: ‘Oh, best lekker.’ We voelen de impact hier nog niet zo sterk, maar waar deze mensen leven, dat is ons voorland.”

Yvonne: “Ondertussen zijn we met een tweede serie bezig en zijn we van de poolcirkel afgezakt naar de evenaar en brengen de problematiek van klimaatverandering daar in beeld. Met onze verhalen, met dit boek willen mensen een stem en een platform geven, zodat hun verhalen gehoord worden. Het is een wake-up call. Klimaatverandering is serieus. Het is niet iets van de toekomst; het speelt nu, het is nu urgent.”

Wie hopen jullie dat jullie boek gaat lezen?

Nicole: “We hopen dat iedereen het leest én de videodocumentaires gaat kijken die via de QR-codes in het boek te zien zijn. Of je nou interesse hebt in actualiteit, cultuur, klimaatverandering of reizen. Ook hopen we dat het op scholen gebruikt zal worden. Het biedt namelijk een andere benadering van klimaatverandering, niet gebaseerd op data en wetenschappelijke feiten, maar verhalen uit de dagelijkse realiteit van mensen die dagelijks klimaatverandering ervaren.”

Wereldwijd leven inheemse volken aan de frontlinie van de klimaatcrisis. Hoewel ze er het minst aan bijdragen, worden zij wel het hardst geraakt en worden hun cultuur, tradities en levensonderhoud bedreigd.

Voor Overleven maakten journalist Yvonne Dudock en fotojournalist Nicole Franken indringende, persoonlijke portretten over de effecten van klimaatverandering op het dagelijkse leven van vijf inheemse volken: de Sami in Zweden, de Inuit in Groenland, de Khalkha in Mongolië, de Loba in Nepal en de Vuntut Gwitchin First Nation in Canada.

Al ruim vijftien jaar maakt het duo reportages voor o.a. National Geographic Traveler, Trouw, OneWorld en De Groene Amsterdammer. Met hun persoonlijke reportages tekenen ze in tekst en beeld de ware verhalen op van mensen die uit beeld dreigen te raken.

Het boek Overleven is hier verkrijgbaar.