Steeds meer jongeren krijgen te maken met psychische problemen en de vraag naar GGZ-hulp neemt flink toe. Maar er is onvoldoende hulp beschikbaar, en dat heeft grote gevolgen voor deze jongeren. Voor deze week waarin we elke avond een verhaal delen van jonge mensen met mentale problemen gingen we in gesprek met drie vrouwen over de problemen binnen de GGZ en de groei van het aantal jongeren dat niet de juiste hulp kan krijgen.
‘Ik wilde niet meer. Ik zag iedereen om mij heen genieten van de meest dagelijkse dingen, maar ik wist niet meer hoe dat moest. Als ik moest denken aan mijn toekomst, zag ik niks anders dan een zwarte waas. Iets in mij zei dat ik niet eens een toekomst had. Ik dacht vaak na over de dood, en dat maakte mij niet eens bang. Die suïcidale gedachtes werden alleen maar sterker. Ik wist het niet meer, ik wilde niet meer, en ik kon ook echt niet meer. De enige uitweg dat ik nog kon zien, was de weg eruit. Gelukkig, en dat zeg ik nu, kan ik dit nog navertellen. Maar dat is niet mijn intentie geweest.’
Schadelijk systeem
Dit is het verhaal van Fleur. Al op 16-jarige leeftijd kreeg ze te maken met depressieve gevoelens. En zelfs nu ze 23 is, worstelt ze hier nog elke dag mee. Natuurlijk wil Fleur niks liever dan beter worden, maar ze kan het niet alleen. Ze heeft hulp nodig. En ze is niet de enige. Er is een enorme stijging van het aantal crisismeldingen bij jeugd GGZ-instellingen. Dit blijkt uit een rondvraag van de Nederlandse GZZ. Het aantal crisismeldingen is met 30-60% gestegen ten opzichte van voor de corona-periode. Maar niet iedereen krijgt meteen de juiste hulp. Volgens Mariëlle Bruning, hoogleraar Jeugdrecht, moet er dringend wat veranderen binnen de geestelijke gezondheidszorg: ‘Dit systeem is heel schadelijk voor jongeren die echt acute hulp nodig hebben.’
Verantwoordelijkheid van de gemeente
Sinds 2015 is de gemeente verantwoordelijk gesteld voor de jeugd GGZ-hulp. En dit zorgt ervoor dat elke gemeente op zijn eigen manier de inkoop van de zorg mag regelen. ‘Het is raar dat je als jongere afhankelijk bent van waar je woont’, aldus Mariëlle. ‘De één kan binnen zes weken een behandeling krijgen, terwijl de ander misschien wel een half jaar moet wachten op hulp.’ Daarnaast levert dit systeem voor de zorginstelling veel extra werk op. Iedere gemeente hanteert zijn eigen administratieve systeem, en de zorginstellingen moeten met elk systeem kunnen werken. Dit kost enorm veel tijd, waardoor er minder tijd voor de jongeren overblijft.
Maar moet deze verantwoordelijkheid wel gelegd worden bij de gemeente? ‘Ik vraag mij af of iedere gemeente wel voldoende deskundigheid heeft om hierover te beslissen’, zegt Mariëlle. ‘Het is echt een groot probleem. Er is te weinig geld, maar misschien ook te weinig kennis. De gemeente moet dit niet regelen.’
‘Maandenlang heb ik elke dag aangegeven dat ik hulp nodig had, maar ik moest wachten.’
Disbalans tussen vraag en aanbod
Het feit dat de gemeente verantwoordelijk is, heeft veel gevolgen voor de jeugd GGZ-hulp. Er wordt namelijk te weinig hulp ingekocht door de gemeente. Het aanbod is daardoor veel minder dan de vraag, en dat heeft impact op de jongeren die de hulp juist nodig hebben. Fleur heeft door het geringe aanbod op een lange wachtlijst moeten staan: ‘Toen ik 19 jaar was, kwam ik in een soort crisissituatie terecht. Ik was totaal niet meer mijzelf en de sombere gedachtes leken alles van mij over te nemen. Maandenlang heb ik elke dag aangegeven aan de GGZ dat ik met suïcidale gedachtes rondliep en dat ik hulp nodig had. Maar ik moest wachten.’ Fleur heeft uiteindelijk een half jaar moeten wachten op een behandeling, en ze is niet de enige. Op dit moment kunnen de wachttijden in bepaalde regio’s zelfs oplopen tot meer dan 25 weken, dat meld jeugdggz.nl.
‘Het breekt je vertrouwen in de zorg’, zegt Fleur. ‘Het wachten op hulp duurde zo ontzettend lang, waardoor ik geen andere uitweg meer zag.’ Op haar eigen verjaardag probeerde Fleur een einde te maken aan haar leven. Haar zelfmoordpoging mislukte, maar ze kwam wel in het ziekenhuis te liggen. ‘Ik kreeg daar een telefoontje van de GGZ. Ze waren enorm geschrokken en hadden het naar eigen zeggen totaal niet aan zien komen. En dat is misschien wel het meest pijnlijk om te horen.’
18- en 18+
En hoe zit het met de jongeren die net in de overgang zitten van 18- naar 18+? Volgens Mariëlle zit hier niet een goede regeling in: ‘Als je bijna 18 bent, ben je eigenlijk te oud om op de jeugd GGZ-wachtlijst te staan, maar je bent nog te jong om op de volwassenen wachtlijst te komen.’ Hier zit dus een grijs gebied. ‘Stel dat er een jongere van 17 is die al een half jaar op een wachtlijst staat. Wanneer hij 18 jaar wordt, zal hij van de wachtlijst gehaald worden. Het gevolg daarvan is dat hij helemaal onderaan komt te staan op de volwassenen wachtlijst.’ Ook Fleur heeft de overgang van 18- naar 18+ meegemaakt. ‘Precies op dat moment zat ik in een crisissituatie, en daar werd niet goed mee omgegaan. Iedereen die in dezelfde situatie heeft gezeten, hebben een extra trauma behandeling nodig om deze overgang te kunnen verwerken. Het is echt niet niks. Dit moet toch anders kunnen?’
‘Er is nu echt een noodplan nodig. Elke dag is een dag te lang voor deze groep jongeren.’
De verantwoording van de gemeente, het geringe aanbod aan hulp en de knip tussen 18- en 18+, beïnvloedt het herstelproces van jongeren enorm. Maar ondanks dat dit probleem erkent wordt, lijkt er nog te weinig aandacht voor te zijn in de Tweede Kamer. ‘Het heeft ook met het coronavirus te maken’, vertelt Mariëlle. ‘Vrijwel alle politieke aandacht is hiernaar uitgegaan, waardoor de problemen binnen de jeugdzorg naar de achtergrond zijn gebracht.’ Mariëlle ziet in dat deze situatie zo niet langer gaat. ‘Er is nu echt een noodplan nodig. Elke dag is een dag te lang voor deze groep jongeren.’
Impact van Corona
Het coronavirus heeft niet alleen invloed op de politieke agenda van de Tweede Kamer, maar ook op de psychische gezondheid van jongeren. Het maandenlange thuiszitten, geïsoleerd van de buitenwereld is voor niemand goed. Jongeren missen verbinding. Volgens Mariëlle is de sluiting van de scholen een groot pijnpunt: ‘Voor jongeren is het voor de ontwikkeling zo belangrijk om naar school te gaan. Vooral voor de 12-plussers is het echt van groot belang dat die sociale contacten niet nog meer worden belemmerd.’ De middelbare scholen zijn inmiddels weer open, en dat is een hele opluchting. Maar Mariëlle ziet dat nu juist het hogere onderwijs wordt vergeten. ‘Ik maak me zorgen over de studenten. Daar is het onderwijs nog steeds online. Het lijkt wel alsof deze groep vergeten wordt, en dat zou nooit mogen gebeuren. Het systeem was al niet op orde, maar door corona zijn deze problemen binnen de GGZ alleen maar sterker geworden.’
‘Je kan niet zomaar je depressie een jaar lang op pauze zetten, daar ga je aan kapot.’
Problematiek GGZ voor volwassenen
Niet alleen jongeren, maar ook volwassenen voelen de misstappen binnen de GGZ. Tanja is 35 jaar en worstelt al een aantal jaren met depressie en complexe PTSS. ‘Ik krijg hulp van de reguliere GGZ, maar ik ben tegen zoveel dingen aangelopen de afgelopen jaren.’ Tanja heeft in zeven jaar tijd vijf verschillende behandelaren gehad, wat het herstelproces absoluut niet versnelde. Het is belangrijk om een vertrouwensband te creëren met je behandelaar. Zonder dat vertrouwen zal je nooit zo diep kunnen graven naar de oorzaak van een depressie. Maar toch kreeg Tanja niet de tijd om dat vertrouwen op te bouwen. ‘Het voelt zo gehaast, en als patiënt is dat heel schadelijk. Ik raakte in paniek. Het is moeilijk om over je depressie en trauma’s te praten, maar al helemaal als je het gevoel hebt dat je de tijd er niet voor krijgt.’
In maart 2020 heeft Tanja twee weken lang deelgenomen aan een klinische en intensieve vorm van trauma behandeling bij Centrum 45. Dit heeft haar enorm geholpen, maar haar behandelaren zagen dat die twee weken niet genoeg waren. Ze werd doorverwezen naar GGZ Friesland. Dit is de enige kliniek waar de uitgebreidere behandeling van 12 weken werd en wordt gegeven. Maar Tanja kwam op een wachtlijst te staan. ‘Het is van de zotte dat er maar één organisatie bestaat die deze behandeling geeft,’ vindt Tanja. ‘De wachttijden lopen op tot een jaar, en dat is verschrikkelijk. Je kan niet zomaar je complexe PTSS een jaar lang op pauze zetten, daar ga je aan kapot.’
Noodsituatie
Het is nu meer dan een jaar later, en Tanja heeft nog steeds geen hulp gekregen. Haar situatie ging met de weken achteruit. Het werd zelfs zo ernstig, dat ze besloot niet meer te willen leven. Ze deed een zelfmoordpoging. ‘Ik wilde ergens helemaal niet dood. Ik wilde gewoon gehoord worden en ik dacht dat dit nog de enige manier was.’ Maar deze roep om hulp kostte wel bijna haar leven. En tot op de dag van vandaag krijgt ze geen hulp. Tanja maakt zich zorgen, en niet alleen om zichzelf. ‘Er zijn meer mensen die met dezelfde suïcidale gevoelens te maken krijgen, maar waarbij zo’n zelfmoordpoging wel lukt. En dat maakt mij zo kwaad, want deze mensen hebben net als mij echt hulp nodig.’
Verandering
Er moet verandering komen binnen de GGZ. Niet alleen voor Fleur of voor Tanja, maar voor alle mensen die worstelen met hun mentale gezondheid. En die verandering begint met het aankaarten van het probleem. Mariëlle vertelt wat er nodig om deze problemen aan te pakken: ‘We moeten naar een systeem waarbij we het naar een hoger niveau halen. Dit kan regionaal zijn of landelijk, maar niet gemeentelijk.’ Op dit moment worden hier discussies over gehouden in de Tweede Kamer, maar er is nog geen concreet plan. ‘Het gaat allemaal heel traag en stroperig,’ vindt Mariëlle. ‘Maar dit kan zo niet langer, er is gewoon echt een noodplan nodig.’
‘Het zou geen taboe moeten zijn om hulp nodig te hebben. En toch heb ik het idee dat die taboe er heerst,’ zegt Tanja. ‘Juist door aan te geven dat je niet lekker in je vel zit, laat je zien hoe moedig je bent.’ Fleur is het eens met de mooie woorden van Tanja: ‘Praat, vraag en luister naar elkaar. Natuurlijk is het een zwaar beladen onderwerp, maar het is goed om het erover te hebben.’ Fleur is vrijwilliger van ikbenopen.nu. Openheid over psychische klachten is niet langer een uitzondering, maar de regel. ‘Met ik ben open willen wij het taboe doorbreken, en dat doen wij door het gesprek aan te gaan over mentale gezondheid. Wij stellen ons open, in de hoop dat iedereen dat ooit zal durven te doen.’
Het is niet makkelijk om over zo’n intiem en gevoelig onderwerp te praten, en toch is het belangrijk om dit te doen. Praat met elkaar, luister naar elkaar, en wees er voor elkaar. Maak mentale gezondheid bespreekbaar.
Lees ook deze verhalen over mentale gezondheid:
Waarom veel jongeren door Corona tegen een burn-out aan zitten
