In de serie Zonder jou vertellen mensen over het verlies van een dierbare. Wat betekent rouw? Wat geeft hen de kracht om weer door te gaan? Harm, de man van Ciska Zeypveld, verongelukte in 2007 tijdens een wandeling in Noorwegen, Ciska en haar kinderen waren er getuige van.

‘Het was tijdens onze laatste vakantiedag in Noorwegen. Het was stralend mooi weer en we besloten met onze kinderen van toen acht en negen een wandeling te maken naar de Hivjufossen, een waterval bij Geilo in het zuiden van Noorwegen. Het zou een wandeling zijn van één kilometer. We hadden een fles water en genoten onderweg van het prachtige uitzicht op de waterval. We maakten foto’s en volgden het pad omhoog dat ons naar het plateau boven de waterval zou brengen. Op een gegeven moment zagen we een bordje waarop stond dat de hike 1,5 kilometer was. Hebben we wel genoeg water mee, vroegen we ons nog af, maar later passeerde er een man die zei dat hij zijn fles had gevuld met water uit de waterval en dat het zeer schoon water was dat je prima kon drinken en wij besloten dat ook te doen. Eenmaal boven was ons water inderdaad op; het bleek nog een steile klim. We nestelden ons op een veilig plekje op het plateau om uit te rusten en toen we terug wilden lopen zei Harm: “Ik vul nog even de fles.” “Doe je voorzichtig”, zei ik nog, “ik wil je nog niet missen.” De rand liep een beetje omhoog en Harm zette zijn voet op een rotsblok  om bij het water te komen. Op dat moment gleed hij weg. We probeerden elkaar nog vast te pakken, maar ik besefte dat ik lichter was dan Harm en dat hij me mee zou trekken, dus ik mocht dat absoluut niet weer proberen. De stroom was zo sterk en de stenen waren glad. Harm kon zich nergens aan vastgrijpen en hij verdween al gauw over de rand van het plateau de diepte in.’

Waarschuwingsbordjes

‘Harm was altijd voorzichtig, absoluut geen waaghals. Maar we hadden niet gezien dat het water achter die rand meteen de afgrond inviel. Een stom ongeluk, zoals alle ongelukken stom zijn. Achteraf bleek er al eerder iemand verongelukt te zijn bij die waterval en later is er nog een ongeluk gebeurd. Inmiddels staan er waarschuwingsbordjes, maar toen stond er niets; de natuur is in Noorwegen niet zo georganiseerd als hier en er gebeuren regelmatig ongelukken tijdens wandelingen. Ik heb gebeden en geschreeuwd, maar besefte meteen dat het een wonder zou zijn als Harm de val had overleefd. Uiteindelijk hebben reddingswerkers van de traumahelikopter hem gevonden. Ik zag hoe ze hem omhoogtrokken en door de manier waarop wist ik meteen dat Harm dood was; zo zou je dat niet doen met iemand die nog leeft. Waarschijnlijk is hij meteen met zijn hoofd op een rots gevallen en was hij in één klap dood.’

Kracht van God

‘Al die tijd was ik met mijn twee kinderen op het plateau. Gelukkig was er een ander Nederlands stel dat zich over de kinderen ontfermde, want ik wilde niet dat ze alles zagen. Gek genoeg was ik niet volledig de kluts kwijt, iets wat je misschien zou kunnen verwachten in zo’n situatie. Ik was in shock en huilde, maar tegelijkertijd kon ik er ook gewoon zijn. Ik heb altijd in God geloofd en daar boven op dat plateau heb ik heel sterk Gods kracht gevoeld. Ik ben niet zweverig, maar ik voelde zijn kracht door mijn lijf gaan: een spirituele ervaring. Hij gaf me op dat moment de kracht om erbij te blijven. Iets wat je ook nodig hebt, je kunt niet instorten. Ik weet nog dat ik de kinderen heb ingesmeerd met zonnebrand; ergens had ik het besef dat ze niet mochten verbranden,maar tegelijkertijd bedacht ik me dat het belachelijk was dat ik daar op dat moment nog aan dacht. Ze wilden ons eerst naar beneden laten lopen, maar ik heb nog bedongen dat de helikopter ons naar beneden bracht. Ook in dit soort situaties moet je voor jezelf opkomen en zorgen dat de dingen geregeld worden. Gelukkig hadden we een reisverzekering en werd ons daarna alles uit handen genomen. Een reisverzekering zou ik iedereen aanraden.’

Pijnlijke momenten

‘Ik studeerde voor docent toen het ongeluk gebeurde en na acht maanden ben ik gaan werken. Het was druk, met een nieuwe baan en alleen met twee kinderen, maar ik vind dat we er goed doorheen zijn gekomen. Ik ben altijd veel met de kinderen blijven praten over Harm, ik denk dat dat belangrijk is.  Ze zijn er goed doorheen gekomen. Maar er blijven altijd pijnlijke momenten: het halen van hun diploma, hun eerste baan, vrienden die wel een vader hebben. Ik ben weleens naar een psycholoog gegaan met de kinderen, maar er kwam al snel uit dat we goed in staat waren om het zelf te verwerken en geen Posttraumatische stressstoornis hadden. Iedereen heeft een eigen manier van rouwen. Ik ben wel een vechter en ben na het overlijden van Harm bijvoorbeeld het huis gaan verbouwen, maar wat voor de een werkt, werkt voor de ander niet. Ik denk dat het altijd goed is om de pijn niet weg te stoppen en te huilen als je wilt, maar de gouden rouwtip heb ik niet. Zelf ben ik gaan schrijven en dat is een boek geworden: De dag dat je uit mijn leven viel. Door het schrijven moest ik alles weer opnieuw beleven en ik heb vreselijk veel gehuild, maar het hielp ook. Ik hoop ook dat anderen er troost in vinden. Zelf heb ik ook veel steun gehad aan verhalen van anderen; je hebt toch een bondje met mensen die zelf ook een groot verlies hebben meegemaakt. Wat er is gebeurd heeft me ook milder en empathischer gemaakt. Ik heb meer begrip voor mensen en ik kan me beter invoelen in anderen.’

Kamertje in mijn hart

‘Toen de kinderen klein waren gingen we regelmatig naar Harms graf en aten we daarna een ijsje, maar dat doen we nu niet meer. Persoonlijk vind ik er niks, bij het graf en herdenk ik Harm liever op mijn eigen manier. Harm zal altijd een plek houden in ons leven. Hij was mijn grootste vriend; we hadden net ons tien jarig huwelijk gevierd en ik deelde alles met hem. Het kamertje in mijn hart voor Harm zal altijd blijven, maar ik heb ook ontdekt dat er kamertjes bij kunnen komen voor anderen; ik heb wel een paar nieuwe relaties gehad. Ik heb ervaren dat het ook weer mogelijk is om gelukkig te worden.’

Angsten

‘Er is nog steeds een leven voor 2007 en na 2007. Ik heb bijvoorbeeld enorme voelsprieten voor gevaar, heb een bepaalde staat van alertheid. Ik ben niet meer naïef en zie altijd de mogelijke gevaren. Water en bergen blijven een ding. Ik heb altijd van reizen gehouden, maar de eerste keer naar het buitenland na het verlies van Harm vond ik heel spannend. Ik zal nooit gevaarlijke dingen doen, maar ook kleine dingen kunnen me angst aanjagen. Ik roei bijvoorbeeld en een tijd lang vond ik de wiebelende gladde boot heel eng. Die angsten probeer ik echt te overwinnen want ik wil niet dat mijn wereld heel klein wordt en ik niets meer kan doen. Je kunt niet alles veiligstellen in het leven. Naar Noorwegen en naar de plek van het ongeluk zijn we nooit meer terug geweest. Ik voel de behoefte niet. Ik weet niet wat ik er te zoeken heb en het zou me denk ik alleen maar emotioneel maken. Voor de rouwverwerking heb ik het niet nodig.’

Ciska schreef een boek over het verlies van haar man: De dag dat je uit mijn leven viel.