In de serie Zonder jou vertellen mensen over het verlies van een dierbare. Wilna (69) was 51 jaar samen met haar grote liefde Hans, maar verloor hem vorig jaar juli volkomen onverwachts aan een hartstilstand.
‘Hans en ik liepen altijd hand in hand. Elke avond liepen we samen hand in hand naar de keuken om een kop koffie te maken en ook op straat hield Hans altijd mijn hand vast. Hij was mijn grote liefde; in de 51 jaar dat we samen waren hebben we nooit ruzie gehad. Hans was geduldig en een en al leven en liefde. Hij toverde altijd een lach op mijn gezicht.’
Grote liefde
‘Eigenlijk hadden we naast elkaar niemand nodig. Ons leven was simpel en eenvoudig, maar we waren er gelukkig mee: de kinderen, de kleinkinderen, de tuin, af en toe een stukje fietsen en een terrasje pakken. ‘Ik voel weer een geluksmomentje’, zei ik vaak tegen Hans. ‘Houd hem vast’, zei hij dan. Het hoort niet dat hij er niet meer is, we hadden samen nog zoveel om voor te leven. Hoe haal je het in je hoofd om me zomaar alleen te laten, zeg ik hem soms.’
Verliefd
‘Mensen adviseren me nu soms om een nieuwe vriend te zoeken, maar dat zie ik niet gebeuren: er kan niemand tegen mijn Hansje op. Ik was zeventien toen ik Hans voor het eerst langs ons huis zag lopen. “Als je op zoek bent naar een leuke jongen, moet je die nemen”, zei mijn moeder. Maar ik vond Hans een beetje een playboy, met zijn zwart witte kleding. Ik dacht ook: die ziet mij niet staan. Maar hij zwaaide vaak als hij langsliep. Vindt hij mij nu leuk? Ik was al verliefd… Op een dag belde hij aan en vroeg een fietspomp. En kort daarna vroeg hij mij uit. Ik weet tot op de dag van vandaag niet of hij die fietspomp ooit echt nodig had. Ik wist wel meteen dat hij mijn grote liefde was.’
Een seconde
‘Hans was zo gezond als een vis, bij elke controle haalde hij alleen maar groene smileys. Ik was degene die vaker problemen had met mijn gezondheid; in 2014 kreeg ik borstkanker. Hans stond nog midden in het leven en voelde zich superfit. En toch was ik hem vorig jaar op 9 juli in een seconde kwijt. We waren op de 75-ste verjaardag van mijn schoonzusje, een groot gezellig feest. Opeens begon de rechterhand van Hans te schudden. Hij keek me aan en was weg. We hebben meteen 112 gebeld en er is nog geprobeerd om Hans te reanimeren, maar het leven was al uit hem. Je moet terugkomen, zei ik, je mag me niet alleen laten. Het viel niet te bevatten wat er gebeurde.’
De laatste rit
‘Hans heeft altijd met cijfertjes gewerkt, maar dat was niet helemaal het werk dat hij wilde. Dit deed hij vooral omdat zijn vader het een goede baan vond. Na zijn pensioen is hij als chauffeur voor DELA en andere uitvaartorganisaties gaan werken. Hans is zijn leven lang geïnteresseerd geweest in begrafenissen en begraafplaatsen. Wat een eer vond hij het om op de dag van de uitvaart de overledene naar zijn of haar laatste rustplaats te brengen. Hij deed dit werk met zoveel liefde; hij vond het heel belangrijk om de laatste rit voor iemand zo mooi mogelijk te maken. Het gaf hem veel voldoening. Het was hartverwarmend om te zien dat al zijn collega’s, met de rouwauto’s, er waren om een erehaag te vormen voor zijn eigen laatste rit.’
Afscheidsfotografie
‘Ik heb ervoor gekozen om het afscheid vast te laten leggen door een afscheidsfotografe. Twintig jaar geleden verloren Hans en ik onze gehandicapte dochter Kirsten, maar haar afscheid heb ik niet meer scherp in mijn hoofd. Je raakt veel kwijt van wat er op zo’n dag gebeurt en dat wilde ik bij Hans anders doen. Op de foto’s die afscheidsfotografe Boukje heeft gemaakt, staan allemaal momenten, emoties en zelfs mensen die ik tijdens Hans’ afscheid niet zo bewust heb meegemaakt. Zo zijn Hans en ik bonus-opa en oma van de twee geweldige stiefzoons van onze oudste dochter. Noël, één van de stiefzoons, heeft tijdens de dienst zijn hand op mijn rug gelegd, maar dat heb ik op dat moment helemaal niet gevoeld. Het deed me ontzettend veel om dat op een foto terug te zien. Wat me zo ontzettend raakte is dat Boukje zo goed aanvoelde wat belangrijk voor ons was. Niet iedereen begreep waarom ik graag een afscheidsfotografe wilde; je gaat toch geen verdrietige mensen fotograferen, kreeg ik terug, maar voor mij zijn de foto’s helemaal niet verdrietig; het is juist een hele mooie serie geworden en op de foto’s zie je de liefde die mensen voor Hans hadden.’
Zonnebloem
‘Uit sommige details die Boukje heeft gefotografeerd haal ik veel troost. Zo hield Hans ontzettend van bloemen. Je kon ’m met weinig zo blij maken als met een bos bloemen – en dan het liefst allemaal verschillende kleuren en soorten door elkaar. Natuurlijk speelden bloemen dus tijdens zijn afscheid een belangrijke rol. Net als bij het afscheid van onze lieve dochter Kirsten. Bij haar afscheid speelde de zonnebloem een hoofdrol, ze was echt ons zonnetje in huis. Altijd vrolijk en zo blij met alles. Op een bepaald moment vloog er een vlindertje rond en ik weet nog dat ik dacht: die vlinder, dat is Kirsten. Precies op dat moment landde de vlinder op één van de boeketten, en maakte Boukje een foto. Op een zonnebloem… Dat ze de betekenis van dat moment aanvoelde, raakte me ontzettend.’
‘Ik heb later tegen haar gezegd: ‘Het voelt alsof je de foto’s hebt gemaakt vanuit mijn ziel. Je hebt precies de momenten vastgelegd die voor mij dierbaar zijn, zonder dat ik je hoefde te vertellen wat die waren.’ We lieten bijvoorbeeld tijdens het afscheid ook een filmpje zien waar Hans altijd vreselijk om moest lachen, hij kon echt slapliggen. De hele kerk lachte mee en net dat moment wist Boukje te vangen.’
Roodborstje
‘Ik heb een mooi boek met de foto’s van het afscheid en soms kijk ik erin. Het doet me pijn, maar geeft me ook troost. Ik denk dat ik me zonder de beelden van Boukje vooral het grote verdriet had herinnerd van die dag. Dat zou ontzettend zonde zijn, want er was ook zo veel moois. En precies zo was ons leven samen ook. Hans en ik hebben veel meegemaakt: we hebben onze dochter verloren, ik heb borstkanker overleefd. Toch kijk ik niet terug op een zwaar leven, maar op een liefdevol leven. Zo kijk ik soms ook naar filmpjes van Hans, dan leeft hij weer even.’
‘De dood is niks en alleen zijn vind ik ook niks, maar het helpt om dingen te hebben die je troost bieden. Misschien ga je dingen zoeken, maar er zat bijvoorbeeld regelmatig een roodborstje op de schouder van Hans als hij in de tuin werkte. Nu zie ik dat roodborstje soms nog in de tuin en op die momenten heb ik het gevoel dat Hans weer even bij me is.’
Doorleven
‘Afgelopen februari bleek dat ik opnieuw borstkanker heb en ik zit nu in een traject van chemo’s en bestralingen. Hans zou eens moeten weten dat de kanker terug is. Het is zwaar: naast de rouw moet ik nu vechten tegen kanker en er zijn momenten dat ik het even niet meer weet. Het gemis is zo groot. Maar ik moet zorgen dat ik verder kan leven, dat had Hans ook zo gewild. Ik heb nog te veel andere lieve mensen om me heen om voor te leven: mijn kinderen, kleinkinderen, zusjes en schoonzusjes, vrienden; juist dit soort gebeurtenissen doen je beseffen hoe waardevol zij zijn. Mijn dochters, zusjes, schoonzusjes, vriendinnen en burenvrienden hebben via een crowdfunding geld ingezameld om mij een puppy te kunnen geven: een kruising tussen een Pomeriaan en een Shih Tzu. Willem is een heerlijk bolletje wol dat me afleiding geeft. En het bijzondere is: hij is geboren op de sterfdag van Kirsten.’
Je kan het
‘Wat Hans en ik hadden was uniek, maar ik moet door en wil ook door en ik doe er mijn best voor om een leven alleen op te bouwen. Op 7 juli, twee dagen voordat Hans overleed, maakten we een foto van Hans met zijn duim omhoog. Het is de laatste foto die ik van Hans heb en hij staat naast de andere aandenkens in de woonkamer. Als ik ’s avonds een kaarsje aansteek voor Hans praat ik vaak even tegen hem en kijk ik naar die foto. Dan denk ik dat Hans zegt: ‘Je kan het.’ Het is zwaar, maar ik doe het best goed zeg ik dan.’
Praten over verlies
Dit artikel is in samenwerking met coöperatie DELA gemaakt. DELA helpt nabestaanden al ruim 80 jaar bij het verzorgen van een mooi afscheid. Want een mooi afscheid zorgt voor fijne herinneringen die helpen om de draad van het leven weer op te pakken.
DELA ontwikkelde een handig praatstuk dat je helpt om met je omgeving in gesprek te gaan over verlies. Zie het praatstuk als een leidraad met onderwerpen en tips voor een goed gesprek. Klik hier om het praatstuk gratis te downloaden. Of neem een kijkje op dela.nl/doorleven voor verhalen van andere nabestaanden of tips van bijvoorbeeld rouwdeskundigen.
