In de serie Zonder jou vertellen mensen over het verlies van een dierbare. Wat betekent rouw, hoe vinden ze weer de kracht om door te gaan? Vandaag het verhaal van Marleen Mulderij, die op 18 december 2015 haar 16-jarige dochter Lonneke verloor bij een verkeersongeval.
‘Het was de vrijdag voor de kerstvakantie in 2015. De avond daarvoor hebben mijn man André, mijn zoon Niek en ik nog fijn contact met haar gehad. We hadden een kerstwandeling vanuit de basisschool waar ik werk. Lonneke stond ergens langs de route met een paar vriendinnen te zingen. Later hebben we nog samen, aan het eind van de route, Jingle Bells gezongen. Toen ik later op de avond thuiskwam van school, liep Lonneke in haar pyjama de trap af. Ik heb haar nog een dikke knuffel gegeven en gezegd dat ik trots op haar was. Ze zei dat ze het een leuke avond vond, maar dat ze niet zoveel zin had in de volgende dag. Ze was moe, had niet zoveel zin in de kerstviering op school en was toe aan vakantie. Toen zei ik nog tegen haar: ‘Ach meisje, morgen is je laatste dag.’ Ik bedoelde natuurlijk haar laatste dag op school voordat de kerstvakantie begon. ‘Dat hoop ik toch niet hoor, mam’, zei ze toen gekscherend. Later vertrok ze in haar pyjama weer naar boven en dat is het laatste wat wij van haar gezien hebben.’
‘De volgende ochtend had zij namelijk het eerste uur vrij. Ze had een fijne dag op school, spijbelde zelfs voor de kerstviering en is de stad in gegaan. Daar heeft ze nog wat make-up gekocht en is ze naar de boekhandel gegaan. Rond 14.00 uur zwaaide ze haar vriendin uit en is ze naar huis gefietst. Om bij ons thuis in de wijk te komen, moest ze een bepaald kruispunt oversteken. Ze keek uit, maar er was een jongen die een stuk harder reed dan de toegestane snelheid. Hij keek niet goed uit en hij heeft haar doodgereden. Het was een flinke klap, want ze lag ongeveer 25 meter verderop in de middenberm. De achterkant van haar fiets lag nog een stuk verder aan de overkant van de weg. We weten dat ze goed heeft uitgekeken, want er zat een wond achter haar linkeroor. Dat is voor ons een bewijs dat ze tijdens het oversteken alvast goed heeft gekeken naar eventueel verkeer van rechts terwijl ze al aan het oversteken was. Door de klap zijn haar nekwervels verbrijzeld en was er geen verbinding meer mogelijk van haar hersenen naar haar lichaam. Een meneer van de ANWB is direct begonnen met reanimeren, waardoor ze haar hart weer aan de praat kregen. Er is ook een traumahelikopter aan te pas gekomen, maar ze is uiteindelijk met de ambulance naar het UMCG in Groningen gebracht.’
Slechtnieuwsgesprek
‘Mijn man en ik zijn zo snel mogelijk opgespoord door de politie en naar Groningen gebracht. Toen we daar aankwamen waren ze met haar bezig, en zouden we ongeveer vijf minuten op de uitslag van de CT-scan moeten wachten. Vijf minuten werd een half uur. We hadden al het vermoeden dat het niet goed zou aflopen. Er kwamen twee artsen voor een slechtnieuwsgesprek. Ik vroeg hen of Lonneke dood was. Waarop een arts antwoordde: ‘Nee, maar ze gaat het ook niet overleven.’ Lonneke stond geregistreerd als donor, waardoor ons ook meteen de vraag werd gesteld of we akkoord gingen met orgaandonatie. Lonneke kennende gingen we gelijk akkoord, omdat we wisten dat zij graag anderen had willen helpen als ze dit kon. Het voelde ontzettend bizar om gelijk gesprekken te voeren met artsen over de orgaandonatie. Het werd al snel een klinisch verhaal, terwijl je dochter op sterven ligt. Dat idee is niet te bevatten. Een harttransplantatie lukte niet meer, omdat dat te lang zou duren. Van binnen bleek Lonneke toch te kapot te zijn waardoor ook haar nieren niets meer konden betekenen voor een ander. Van orgaandonaties was geen sprake meer. Toen Lonneke in het ziekenhuis arriveerde was ze al klinisch dood. We hebben geen contact meer met haar kunnen maken, er was geen leven meer mogelijk. We werkten al een aantal uur naar het moment toe dat haar hart ook zou stoppen en we haar volledig kwijt zouden raken. ‘s Avonds om 19.30 uur hebben we besloten om haar niet langer te plagen en toen gingen de machines uit. Het heeft nog een klein half uur geduurd voordat haar hart stopte. Om 20.04 op 18 december 2015 is onze mooie dochter en zus Lonneke overleden.’
‘Het moment dat ik de familie opbelde om te vertellen dat we ons meisje kwijt waren, was ontzettend heftig. Ik zakte in en kon alle hulp gebruiken. We kregen een familiekamer toegewezen waar we nog een paar uur gezeten hebben met mijn ouders en broers. We verlieten het ziekenhuis compleet gebroken en zijn naar huis gebracht door de familie. Rond 2.00 uur ‘s nachts kwamen we thuis en hebben we geluisterd naar een opname van ‘Have yourself a Merry little Christmas’, gezongen door Lonneke. Het was ontzettend heftig, maar fijn om haar stem te horen.’
Vrolijke, muzikale meid
‘Lon was een vrolijke en spontane meid. Ze was muzikaal, had altijd haar oortjes in om muziek te luisteren. Vooral Indie Rock was favoriet. Denk aan Lana del Rey, Kings of Leon, The 1975. Ze verwonderde zich over de wereld en had veel vragen over hoe de wereld in elkaar stak. We leken veel op elkaar, zowel aan de binnen- als buitenkant, en hadden een heel hechte band. Ze was ook altijd heel trots op ons, haar ouders en haar broer. Het was gewoon goed. We hadden het goed. Ze wilde na het behalen van haar diploma een half jaar naar Engeland om er de taal beter te leren. Verkikkerd was ze op de Engelse taal. Daarna was ze plan van om te beginnen aan de opleiding Hotel en Eventmanagement in Leeuwarden. Een maand voor haar overlijden won ze een zangwedstrijd, wat ze nooit had verwacht. Kortom: ze stond vol vrolijkheid midden in haar leven. Het was een en al leuk. Ze had een bucketlist waar wij niets vanaf wisten, opgesteld in het Engels. Haar vriendinnen hebben nu een kopie van de lijst en we zeggen dan ook vooral: ga het doen, en neem Lonneke met jullie mee. We hebben nog steeds fijn contact met haar vriendinnen. Vorig jaar viel haar sterfdag op zaterdag. Lonneke wilde graag nog eens naar een kerstmarkt, dus toen ben ik met haar vriendinnen naar een kerstmarkt geweest. Toen we het terrein opliepen hoorden we ‘Have yourself a Merry little Christmas’. Hetzelfde lied dat we hebben geluisterd op de avond dat Lonneke overleed.’
‘Het eerste jaar van haar dood was puur overleven. Ik was veel thuis, het besef kwam niet, ik praatte en huilde veel. Het voelde als een tafel met drie poten. We waren volledig uit balans. Onze zoon ontvluchtte het huis vaak, want thuis had hij twee huilende ouders op de bank zitten. De dood hoorde zo niet bij Lonneke, het drong maar niet tot me door. Je moet het zo vaak vertellen dat het uiteindelijk een beetje in je systeem komt, en dan nog is het lastig. Alles doe je voor de eerste keer zonder haar. Mensen zeiden ook vaak: ‘Als je het eerste jaar maar hebt gehad, daarna wordt het alleen maar beter.’ Maar dan begint het pas. Het jaar erop is erger. En het jaar daarop is nóg veel erger. Overleven kunnen we allemaal, dat zit in de mens. Maar je moet ook weer gaan leven. En dat is het grootste gevecht. Want waarvoor wil je nog leven als je kind is overleden? Dat is een gevoel waar je iedere dag mee te maken hebt. Het voelt als watertrappelen, en soms ga je even kopje onder.’
Nergens meer bang voor
‘Tijdens een gesprek met een rouwverwerkingstherapeut was de conclusie dat ik met mezelf aan de slag moest. En dat vond ik enorm lastig, want het enige wat ik wilde was met Lonneke bezig zijn. Ik wilde eigenlijk alleen maar naar haar toe. Dat het leven hier zo snel mogelijk kon stoppen en ik naar mijn dochter toe kon, want zij was daar alleen. Dat is een moedergevoel en ouderinstinct. Maar we hebben ook beseft; wij moeten waarschijnlijk nog dertig jaar zonder haar, maar haar broer moet nog veel langer zonder haar en uiteindelijk ook zonder ons in zijn eentje verder. We moeten er zijn voor Niek. Het is niet zo dat je aan zelfdoding denkt, maar het verlangen naar je kind is zo groot. Ik wilde alleen maar bij Lonneke zijn. Na ongeveer drie jaar ging bij mij de knop om en dacht ik: ‘Wacht nog maar even Lon, ik maak het hier nog vol.’ Op een gegeven moment heb ik ook de conclusie getrokken dat ik nergens meer bang voor ben. Het ergst denkbare is mij al overkomen. Wat kan er nog erger zijn dan je kind overleven?’
‘Ik wil rouw graag bespreekbaar maken. Wat iemand meemaakt, staat niet op iemands voorhoofd. Ik kom vaak over als een zeer energiek mens, maar er zit ook een hoop zwart van binnen. Dat is iets wat mensen niet zien, maar waar ik het wel over wil hebben. Ga in gesprek met anderen over wat je hebt meegemaakt waardoor zij jou ook weer beter begrijpen. Als je iemand bent verloren, gaat de rest van de wereld na een tijdje weer door. Voor jouw gevoel zijn zij het verhaal vergeten. ‘Ben je er nu nog zo mee bezig?’ ‘Rakel je het niet te veel op?’ ‘Heb je het nu nog geen plekje gegeven?’, zijn dingen die mensen tegen mij zeiden. Daardoor dacht ik in het derde jaar na Lonneke haar overlijden dat ik anderen lastigviel als ik vertelde over haar. Daar zag ik als een berg tegenop. Bij een lezing van Manu Keirse, psycholoog en hoogleraar verliesverwerking, was er een vader die dit gevoel beaamde. Waarop Keirse zei: ‘Je moet zelf uitleggen wat je van de omgeving nodig hebt, want de ander kan dit niet bedenken.’ Mijn kwartje viel, en vanaf dat moment ben ik dat gaan doen.’
Vereniging OOK
‘In 2018 heb ik dan ook een communicatietraining gevolgd bij vereniging OOK (Vereniging Ouders Overleden Kind) zodat ik met anderen in gesprek kon gaan. Over Lonneke, maar ook over de verhalen van anderen. Ik ging aan de slag met voorlichtingen, ook vanwege mijn onderwijsachtergrond. Daar wilde ik iets mee doen. Zo heb ik een format gemaakt in de vorm van een PowerPoint met daarin ons verhaal en informatie over de vereniging. Met als doel de zorgverleners bewust te maken van de effecten van hun handelen, waar het gaat om slechtnieuwsgesprekken of hulp aan ouders die een kind hebben verloren. We gaan bijvoorbeeld naar politieacademies en vertellen wat voor effect het heeft als zij bij iemand aan de deur komen voor een slechtnieuwsgesprek. Ze kunnen ons alle vragen stellen, we staan overal voor open.’
‘Ik vind het fijn om met lotgenoten in gesprek te zijn bij OOK. Toen we voor het eerst besloten een kijkje te nemen tijdens een landelijke dag, wisten we niet wat ons overkwam. Allerlei uiteenlopende verhalen kwamen voorbij. Het kind stond centraal, op wat voor manier dan ook. Door alle verhalen van anderen heb ik geleerd om te kijken in hoeverre het rouwproces van andere lotgenoten overeenkomt met mijn verwerking. Mensen die wat langer onderweg zijn kunnen mij bij de hand nemen, en ik kan ouders bij de hand nemen waar het verlies recentelijk heeft plaatsgevonden. We leren allemaal van elkaar. Dat lotgenootschap is zo belangrijk. De herkenning geeft enorm veel steun.’
God is een DJ, maar Lonneke geeft de plaatjes aan
‘Ik ervaar veel steun binnen de vereniging OOK, maar ik haal vooral veel kracht uit mijn gezin. We praten dagelijks over Lon. We luisteren graag naar de opnames die we van haar hebben waarbij ze zingt. Dan horen we even haar stem, waarvan je bang bent dat je ooit vergeet hoe die klinkt. We weten zeker dat ze bij ons is. Het is een gevoel, maar ook het willen zien en een opeenstapeling van te veel toevalligheden. Ze laat weten dat ze er is door middel van muziek. Het nummer ‘God is a DJ’ is typerend. God is een dj, maar Lonneke zit ernaast en geeft hem de plaatjes aan. Dat is echt Lonneke. Als ik ergens over inzit vraag ik: ‘Meis, waar ben je?’. Dan hoor ik iemand troostende woorden zingen zoals ‘I’m here for you’, of ‘I’ll take care of you’. Vaak probeer ik op de website van een radiozender het nummer dan even terug te zoeken, maar dan ontbreekt het in de lijst. Dan hoor ik haar zeggen: ‘Maar dat is niet belangrijk, mama.’ Het is zo bijzonder wat dat kind doet. We geloven dat ze vanaf het eerste moment bij ons is. Het houdt me op de been. Dat is de zekerheid die we hebben. We doen het met zijn vieren, en dat zal altijd zo blijven.’
Klik hier om meer te weten te komen over vereniging OOK.
Beluister hier de podcast van Marleen, waarin ze rouw bespreekbaar maakt:
