Het is bijna drie jaar geleden dat de man van Remona de Hond-Fransen, Mark de Hond, is overleden aan de gevolgen van kanker. Haar zoontje James heeft het er nog steeds erg lastig mee. Hij slaapt met een portretknuffel van zijn vader, maar het verdriet blijft groot. In deze column vertelt ze hoe de rouwfase gaat en ze haar zoontje probeert te helpen.
Vanaf het begin wist ik dat de rouwfases van de kinderen zullen komen en gaan en op verschillende leeftijden weer een nieuw hoogtepunt, of dieptepunt, zouden bereiken. En dat ik zo goed als ik kan met hun rouwgolven mee wil deinen, ongeacht de fase waarin ik zelf in zit. En waar rouw zo om bekend staat is bij kinderen natuurlijk niet minder waar: rouw is onvoorspelbaar.
Portretknuffel
James is nu ruim 4,5 jaar en het is bijna 3 jaar geleden dat Marc overleed. Al een halfjaar slaapt hij met een portretknuffel van Marc. De hele nacht is hij onafscheidelijk met z’n knuffel. En opeens een week of 3 drie geleden begon hij s avonds te huilen; ‘Ik wil papa!’ Ik geef hem z’n knuffel en denk het daar mee op te lossen. ‘Nee!! Echte papa!’ Ik schrik er een beetje van en vraag of hij hem mist. Hij kijkt sip en houdt z’n knuffel stevig vast. En aan z’n stem hoor ik dat hij verdrietig is. ‘Ja, ik wil papa’.
Het komt bij mij onverwachts en ik voel dat het mij anders raakt dan als dit een jaar geleden geweest zou zijn. Zelf is mijn rouwgolf niet zo hoog en kan ik er met een beetje afstand naar kijken en grijpt het me niet naar de keel. Ik voel me sterk en heb vertrouwen dat ik hem kan helpen.
Rouwproces
Ik beaam zijn gemis en zeg dat ik papa ook heel erg mis. ‘Ik zou ook graag naar hem toe willen, maar dat kan echt niet meer. Als iemand dood is komt diegene nooit meer terug. Wat zou je aan papa willen vertellen?’ ‘Alles’ antwoord hij. Ja dat is natuurlijk het beste antwoord. ‘Papa zou ook alles van je willen weten’ zeg ik tegen hem. En weet je James hoe het komt dat je papa zo erg mist? Hij schudt z’n hoofd. ‘Omdat je zoveel van papa houdt. Hij zit in je hart. En zal daardoor altijd bij je zijn. En weet je wat cool is; jouw lichaam is gemaakt van de helft van mama en de helft van papa!’
Hij kijkt me sip maar ook een beetje trots aan. Ik vertel hem dat de hele familie, Livia en ik ook weleens verdrietig zijn om papa. Dat we hem allemaal missen en dat verdriet is volkomen normaal als er iemand dood is. ‘Maar waarom huil j́ij dan nooit?’ Vraagt hij. Ik realiseer me dat hij mijn rouwfase veel minder bewust meegekregen natuurlijk.
Hij heeft de laatste weken ook moeite met naar school gaan. Hij blijft liever bij mama. Het afscheid gaat moeizaam. Ik probeer te bedenken hoe we het voor hem makkelijker kunnen maken. Ik vraag of hij het fijn vindt om met z’n papa-knuffel naar binnen te gaan, zodat hij zich minder alleen voelt. Hij knikt driftig ja. Ik ben blij dat het zo goed voelt voor hem, maar ik weet ook dat ze op school eigenlijk geen knuffels mee mogen nemen. Ik bereid hem erop voor dat als hij in de klas is de knuffel waarschijnlijk in z’n tas moet.
Aan einde van de dag vraag ik snel aan de juf hoe het is gegaan. Ze steekt een duim op. Ze verteld dat er in de kring een mooi gesprek is ontstaan waarbij ze samen met James heeft verteld over Marc en waarom james deze knuffel bij zich heeft. De kinderen willen weten hoe hij is dood gegaan en hoe oud hij was. Ook legt de juf uit dat er voor james een uitzondering wordt gemaakt voor wat betreft de knuffel-regel. James mag z’n knuffel meenemen naar de klas omdat hij z’n papa mist. De kinderen zijn het hier over eens en gunnen hem dit. De volgende dag gaat hij met knuffel vrolijk naar binnen.
Verdriet
Het verdriet en gemist thuis om papa wordt er niet minder om, alleen maar meer. ’s Ochtends vroeg uit het niks kan hij verdrietig worden en ’s avonds voor het slapen wil hij alleen maar naar papa. Het is zwaar om hem zo’n groot gemis te moeten laten dragen. Ik zou het graag over willen nemen, maar ik weet dat het niet zo werkt. Het zijn onze kaarten die wij in het leven gedeeld hebben gekregen. We moeten er mee dealen, hoe jong ook.
Voor het slapen laat ik hem een filmpje van papa zien waarin Marc z’n eigen kinderboekje ‘De fantastische scheven toren van Pisa’ voorleest aan kinderen in het Ziekenhuis. Het duurt maar 7 minuten, maar James vindt het heerlijk om naar te kijken en luisteren. Ook bekijken we andere filmpjes op youtube van z’n vader. Wat een rijkdom dat het met een paar klikken op mijn telefoon te vinden is.
Eerder al had ik hem gevraagd of hij naar het graf wilde, maar dat wilde hij niet. Hij wilde z’n echte papa. Een week later vraag ik het weer. En nu zegt hij ja. De volgende dag gaan we samen naar het graf. We nemen speciale verf stiften mee en zoeken onderweg al mooie steentjes die we kunnen versieren. Met z’n handen vol steentjes komen we aan bij het graf. Hij bekijkt de grafsteen en ziet onze eerdere versierde steentjes liggen. Hij begint alles een mooie plek te geven, dan ploft hij op het graf neer en pakt de stiften. Intussen sta ik stil. Ik hoor de vogels en het is prachtige dag. We komen er niet zo vaak, maar altijd als ik er ben vind ik het zo’n mooie en fijne plek. Een bepaalde rust valt over me heen. En ik zie james stralen. Ik zie dat hij hetzelfde voelt als ik. Hij is trots dat hij er is en helemaal in z’n sas. Ik wordt daarentegen wel overspoeld met verdriet. Ik laat de tranen over mijn wangen lopen. Het gemis, de pijn, het verdriet van de kinderen en van Marc alles giert door mijn lijf. Ik voel het van ons alle vier. Ik vraag James even naar me te kijken. ‘zie je dat ik ook verdrietig ben?’ en hij schud z’n hoofd. Ik moet een beetje lachen en vraag of hij het moeilijk vindt om mij verdrietig te zien. Hij knikt. Ik houd hem vast en zeg dat ik dat snap. Ik leg hem uit dat ik zoveel van papa houd dat ik daarom verdrietig ben en dat het normaal is dat je dan huilt. Huilen is niet erg, dat hoort er ook bij. Ik hoop dat de boodschap bij hem aan komt. Hij gaat verder met z’n taak en kletst er lekker op los. Ik geniet van hem en we vermaken ons met het versieren van steentjes.
Over Remona
Remona de Hond-Fransen verloor in 2020 haar man Marc de Hond. In haar columns in WENDY en op wendyonline.nl vertelt ze over hoe ze verder gaat met haar kinderen Livia (5) en James (4). Remona schreef ook een boek over haar leven zonder Marc: Laat je tranen vloeien tot een vijver.
