Kinderarts Robin van Schaik over ADHD bij jongeren: 'Meisjes worden vaak over het hoofd gezien'

Voor veel jongeren is het dagelijks leven een echte uitdaging. Hoe krijg je je huiswerk af als je gedachten als een achtbaan door je hoofd razen? In dit artikel duiken we in de complexe wereld van ADHD, een aandoening die veel vaker voorkomt dan je denkt. We ontdekken hoe het zich uit, waarom meisjes vaak over het hoofd worden gezien, en hoe we de juiste steun kunnen bieden aan jongeren.

Door Robin van Schaik, kinderarts en medeoprichter Mindmentor, expertisecentrum voor kinderen met ADHD kenmerken.

Lisa is twaalf jaar oud en zit op de middelbare school. Sinds ze zich kan herinneren, heeft ze moeite om haar huiswerk af te krijgen. Niet omdat ze het niet wil doen, maar omdat haar gedachten steeds afdwalen. Ze begint enthousiast, maar na een paar minuten zit ze weer op haar telefoon of denkt ze aan andere dingen. In de klas valt het niet op, want Lisa is rustig. Ze praat niet door de leraar heen en haalt redelijk goede cijfers. Maar thuis worstelt ze elke avond met haar concentratie, en de stapel onafgemaakt werk groeit.

Het verhaal van Lisa staat niet op zichzelf, veel jongeren kampen met vergelijkbare problemen. Een deel van hen krijgt daadwerkelijk de diagnose ADHD. Maar hoe stel je nu die diagnose?  En waarom is het herkennen hiervan soms zo’n complex labyrint?  In deze blog leg ik uit wat ADHD is, en hoe je het kan herkennen. En waarom het belangrijk is om tijdig en goed te behandelen.

Wat is ADHD?

ADHD, oftewel Attention Deficit Hyperactivity Disorder, is een afwijking die wereldwijd bij miljoenen jongeren voorkomt. ADHD is niet zo makkelijk aanwijsbaar zoals bijvoorbeeld een gebroken been of koorts.  Het speelt zich onzichtbaar af in het brein, en heeft een grote impact op gedrag, concentratie en het beheersen van impulsen.

ADHD kent verschillende kenmerken, die worden onderverdeeld in drie hoofdgebieden: 

  1. Moeite met concentreren. Mensen met ADHD kunnen zich moeilijk langere tijd op één taak richten. Hun gedachten vliegen alle kanten op, zoals bij Lisa.
  2. Hyperactiviteit. Dit kenmerk valt vaker op bij jongens. Ze kunnen moeilijk stilzitten en lijken altijd vol energie te zitten.
  3. Impulsiviteit. Dit gaat om gedrag waarbij iemand zonder goed na te denken handelt of reageert. Dit leidt tot impulsieve besluiten of bijvoorbeeld het onderbreken van anderen. 

Geen zwart-wit diagnose

Heel veel mensen herkennen zich natuurlijk wel eens in ADHD symptomen, maar het is natuurlijk niet zo dat je dan automatisch ADHD hebt. Dit maakt de diagnose lastig, het is geen kwestie van ‘je hebt het wel of je hebt het niet’. ADHD moet je zien als een spectrum, waarbij symptomen kunnen variëren, zowel in het type klacht als de intensiteit die iemand ervaart. 

Een deel krijg de diagnose ADHD, toch is er ook een deel dat wel forse klachten ervaart, die net niet voldoen aan de formele criteria voor een diagnose. Het is belangrijk om ook deze jongeren hulp te bieden en hen niet tussen wal en schip te laten vallen.

Steeds meer diagnoses

Al een aantal jaren stijgt het aantal jongeren met een ADHD  diagnose. Vooral in Westerse landen lijkt het aantal diagnoses te exploderen. In de Verenigde Staten krijgt zo’n 10 tot 12% de diagnose ADHD. In Nederland is dit  ongeveer 3 tot 5%.

Waarom is er zo’n groot verschil? Deze vraag houdt veel wetenschappers en zorgverleners bezig. Eén van de oorzaken is dat ADHD in verschillende landen anders wordt herkend. In landen zoals de Verenigde Staten is er meer aandacht voor stoornissen zoals ADHD, en zijn ouders, scholen en artsen sneller geneigd om hulp te zoeken. Daarnaast speelt cultuur een belangrijke rol. Wat in het ene land als problematisch gedrag wordt gezien, kan in een ander land als normaal worden beschouwd.

Onderwijssysteem

Ook het onderwijssysteem kan een rol spelen. In landen waar veel druk wordt gelegd op academische prestaties, zoals in de VS, kan de neiging groter zijn om een diagnose te laten stellen wanneer kinderen moeite hebben met concentreren. Ouders en scholen willen dan weten of er iets 'mis' is met het kind, zodat ze hulp kunnen bieden.

ADHD bij meisjes: Lisa’s verhaal

Jongens die niet stil kunnen zitten en impulsief reageren, vallen sneller op in de klas. Bij meisjes zoals Lisa is dit anders. Hoewel ADHD bij meisjes net zo vaak voorkomt, wordt het veel minder vaak herkend. Onderzoek toont aan dat jongens twee keer zo vaak de diagnose ADHD krijgen dan meisjes, terwijl ze statistisch gezien evenveel kans hebben. Hoe komt dat?

ADHD uit zich vaak anders bij meisjes. Terwijl jongens vaker hyperactief zijn, ervaren meisjes meer aandachtsproblemen, zoals Lisa. Dit type ADHD, dat ook wel bekend staat als het onoplettende type, is minder opvallend. Meisjes zijn vaak stil, gedragen zich netjes en vallen minder op in de klas, ook al hebben ze moeite om zich te concentreren. Daardoor worden hun problemen vaak over het hoofd gezien.

Daarnaast zijn meisjes vaak beter in staat om hun problemen te verbergen. Ze willen voldoen aan sociale verwachtingen en volgen rolmodellen die hen aanmoedigen om rustig en gehoorzaam te zijn. Hierdoor vallen hun klachten minder snel op.

Tot slot spelen hormonale en biologische verschillen een rol. Onderzoek suggereert dat hormonen zoals oestrogeen invloed kunnen hebben op de manier waarop ADHD zich uit, waardoor de symptomen bij meisjes subtieler kunnen zijn.

Onderdiagnose: jongeren die niet opvallen

Naast de groep die geen officiële diagnose krijgt, zijn er ook jongeren bij wie ADHD helemaal niet wordt herkend. Dit geldt met name voor meisjes, jongeren uit sociaaleconomisch zwakkere milieus, en kinderen met een migratieachtergrond. Bij hen worden de symptomen van ADHD soms toegeschreven aan andere factoren, zoals taalachterstanden of moeilijkheden thuis, waardoor de diagnose wordt gemist.

Dit leidt tot een vertraging in de diagnose, en vaak lopen deze jongeren onnodig lang rond met onbehandelde problemen. Lisa had geluk dat haar ouders en leerkrachten haar problemen op tijd herkenden. Maar voor veel jongeren geldt dit niet.

Concentratieproblemen: niet altijd ADHD

Wanneer een jongere zoals Lisa problemen heeft met concentratie, is ADHD misschien het eerste waar aan wordt gedacht, maar het is belangrijk om ook verder te kijken. Er zijn namelijk veel andere oorzaken die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken.

Slaapgebrek is een van de grootste boosdoeners bij jongeren. In een tijd waarin telefoongebruik een grote rol speelt in het leven van jongeren, komt het vaak voor dat ze tot laat in de nacht wakker blijven, wat hun concentratievermogen de volgende dag beïnvloedt. Te weinig slaap kan leiden tot prikkelbaarheid, moeite om zich te concentreren en verminderde prestaties op school – symptomen die sterk lijken op ADHD.

Daarnaast kan overmatig telefoongebruik op zich al een oorzaak zijn van concentratieproblemen. Jongeren worden constant afgeleid door meldingen en sociale media, waardoor hun vermogen om langere tijd gefocust te blijven afneemt.

Het behandelen van ADHD

Of het nu gaat om Lisa of juist  jongeren die last hebben van de hyperactieve kant, het belangrijkste is dat klachten serieus worden genomen en behandeld. ADHD kan op verschillende manieren worden aangepakt, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de behoeften van het kind.

Psycho-educatie oftewel voorlichting, waarbij jongeren en hun ouders leren over ADHD en hoe ermee om te gaan, is een veelgebruikte interventie. Ook gedragstraining en ouderbegeleiding kunnen helpen bij het verminderen van de symptomen. In sommige gevallen wordt medicatie voorgeschreven om de concentratie en impulsiviteit te verbeteren.

Het vroegtijdig behandelen van ADHD is van cruciaal belang, omdat onbehandelde ADHD op de lange termijn kan leiden tot problemen zoals een laag zelfbeeld, depressie en angst. Jongeren zoals Lisa die hulp krijgen, kunnen vaak een gezonde, evenwichtige toekomst tegemoet gaan, waarin ze leren om te gaan met hun uitdagingen en hun talenten kunnen ontwikkelen.

Een wereld van verschillen

ADHD is een aandoening die zich op verschillende manieren uit, de verschijningsvorm kan bij iedereen anders zijn. Terwijl het aantal diagnoses toeneemt, blijft de herkenning, vooral bij meisjes en minderheidsgroepen, een uitdaging. Het is van groot belang dat we verder kijken dan de formele diagnose en oog hebben voor de diversiteit aan klachten en oorzaken. Alleen door tijdig in te grijpen en jongeren te ondersteunen, kunnen we hen helpen een evenwichtig en gelukkig leven te leiden. Voor Lisa en miljoenen anderen betekent dat een toekomst met minder zorgen en meer mogelijkheden.